9. Sınıf Biyoloji Bilimsel Bilginin Doğası

Biyoloji için geçerli olan sistem diğer bütün pozitif bilimlerde de geçerlidir. Dolayısıyla bilimi ve bilimsel bilginin özelliklerini öğrenmek, fizik ve kimya başta olmak üzere diğer alanlarda da işimize yarayacaktır.

Bilim ve Bilimsel Bilgi

Gözlem ve deneylere dayanarak ortaya çıkmış, test edilmeye ve yanlışlanmaya açık, sistematik şekilde ortaya konmuş önermeler bütüne bilim denir.

Bilimde amaç doğayı daha iyi tanımak ve gerçekleri bütün yönleriyle anlamaktır. Bu amaç yerine geldiğinde ortaya çıkan bilgiden çeşitli açılardan faydalanılabilir. Bunların başında ise teknolojik gelişmeler gelir. Teknolojinin gelişmesi bilimsel gelişmelerle paralellik göstermektedir.

Bilimsel yöntem: Belirli bir sorunu çözmek için kullanılan, deney ve gözleme dayalı sistematik çalışmaların bütünü bilimsel yöntem olarak adlandırılır.

Bilimsel yöntem esasen sorular sormak ve bu sorulara cevaplar aramaktır. Ancak bir sorunun bilimsel anlamda işe yaraması için gözlemlenebilir ve test edilebilir bir alanda olması gerekir. Aynı zamanda kişisel yargılardan arındırılmış ve nesnel bilgiler bilimsel bilgi olabilir.

Bilimsel bilginin özellikleri şöyle sıralanabilir:

• Gözlem ve deneye dayalıdır.
• Kişisel duygu, düşünce ve inançlardan arındırılmıştır.
• Nesnel ve objektiftir.
• Evrenseldir. Her yerde geçerlidir.
• Mantık ve matematik ilkeleriyle çelişmez.
• Yanlışlanmaya ve gelişmeye açıktır.

Bilimsel Yöntem Basamakları

Bilimsel yöntem çeşitli sıralı basamaklardan oluşur. Bu basamakları şöyle sıralayabiliriz:

1. Gözlem yapma
2. Problemi tespit etme
3. Hipotez kurma
4. Hipoteze dayalı tahminler yapma
5. Kontrollü deney yapma
6. Sonuçları değerlendirme

Şimdi bu basamaklarda neler yapıldığını kısaca özetleyelim.

1. Gözlem Yapma

Bilim insanı meraklıdır ve çeşitli alanlarda gözlemler yapar. Gözlemler nitel ve nicel gözlem olarak ikiye ayrılır.

Nitel gözlem: Duyu organları ile yapılan gözlemdir. Sonuçları öznel olduğu için güvenilir değildir. Sadece olaylara karşı bakış geliştirmemizi sağlar.

Nicel gözlem: Ölçüm aletlerinin kullanılması sonucu sayılarla ifade edilen gözlemlerdir. Bilimsel yöntemde geçerli olan gözlem nicel gözlemdir.

Bir insana fazla kilolu demek nitel gözlemdir. Ancak bir insanın kütlesini 102 kg olarak ifade edersek nicel gözlem olur.

2. Problemin Tespiti

Bilimsel çalışmalar bir problemi çözmek üzere başlar. Bu problem gerçek hayattaki reel bir problem olabilir. Aynı zamanda bilimsel herhangi bir merak da olabilir.

Örneğin yıldızlar neden parlar bir bilimsel problemdir. Bilimsel problemin tespit aşamasında ciddi bir araştırma yapmak gerekir. Daha önce bu konuyla ilgili yapılmış çalışma varsa bunlar değerlendirilmelidir. Çünkü aradığımız sorunun cevabı daha önceki bilimsel çalışmalarla ortaya konmuş olabilir.

Problemin tespit edilip tanımlanmasıyla bilimsel bir süreç başlamış olur.

3. Hipotez Kurma

Hipotez, tespit edilen probleme çözüm içeren önermelerdir. Bilimsel süreçte bu çözüm test edilir ve süreç bu şekilde devam eder. Hipotezin güçlü olması bilimsel süreci de geliştirir. Bu nedenle hipotezin iyi kurulması gerekir. İyi bir hipotezin özellikleri maddeler halinde şöyle sıralanabilir:

• Deneyle test edilebilir olmalıdır.
• Daha önce yapılan çalışmalar değerlendirildikten sonra kurulmuş olmalıdır.
• Tahmin yapmaya imkan vermelidir.
• Yanlışlanabilir ve değiştirilebilir olmalıdır.

4. Hipoteze Dayalı Tahmin Yapma

Hipotezin test edilmesi için ilk adımdır. Testin ne şekilde yapılacağını bize gösterir. Tahmin yapılırken mantık ilkeleriyle hareket edilir.

Örneğin “yeşil bitkilerin yeşil olmasının nedeni klorofildir.” Şeklinde bir hipotez kurarsak tahmini şöyle yapabiliriz: “bütün yeşil bitkilerde klorofil pigmenti bulunmalıdır.” Mantık ilkeleriyle kurulan bu tahminler bize deney yapma imkanı sağlar.

Bu aşamadan sonra yeşil bitkilerin hepsinde klorofil olup olmadığı test edilebilir.

5. Kontrollü Deney Yapma

Hipotezinden sonra kurulan tahminlere göre kontrollü deney yapılır. Deney bilimsel çalışmaların vazgeçilmezidir. Bir önermeyi bilimsel hipotez yapan şey deneye açık olmasıdır. Deneye açık olmayan bir önerme bilimsel hipotez olamaz.

Örneğin periler uzun varlıklardır diye bir tahmin yaparsak bu bilimsel olmaz. Çünkü deneye açık değildir.

Kontrollü deneyler sürekli olarak tekrar edilir. Bu sayede hipotezin tekrar tekrar test edilmesi sağlanır. Deneylerden geçemeyen hipotez yanlışlanmış olur ve değiştirilir.

6. Sonuçları Değerlendirme

Bilimsel çalışma basamaklarının son basamağıdır. Sonuçların değerlendirilmesi ve raporlanması bilimsel çalışmayı sunmak için önemlidir.

Kontrolü deneyden geçen bir hipotez kesin doğrulanmış sayılmaz. Sadece yanlışlanmadığı için geçerliliğini koruyordur. Hipotezler deneylerden geçtikçe güçlenirler. Böylece bilimsel çalışma süreci dinamik bir şekilde devam eder.

Hipotezin yanlışlanması sonucunda ise yapılacak adım hipotezin değiştirilmesidir. Yani 3. adıma geri dönülür.