Arkeler Alemi

Canlıların sınıflandırılmasında temel ayrım canlıların bulundukları alemdir. Arkeler kendi başlarına bir canlı alemidir. Bu yazıda arkeler alemi hakkında bilgi verecek ve arkelerin türleri ve genel özellikleri üzerinde duracağız.

Canlıları sınıflandırırken daha önceleri arkeler hakkında çok bilgimiz olmadığı için bunları bakterilerle birlikte sınıflandırıyorduk. Ancak son dönemde yapılan çalışmalar arkelerin bakteri olmadığı, kendine ait özellikleri olan tek hücreli canlılar olduğu ortaya çıktı. Bu nedenle arkeler bakterilerden ayrı bir alem olarak ele alınmaktadır.

Temel olarak hücre yapısının prokaryot hücre ve ökaryot hücre olduğunu biliyoruz. Prokaryot hücre yapısındaki canlılar bakteri ve arkelerdir. Ökaryot hücre yapısındaki canlılar ise protistler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar şeklindedir.

Arkelerin Genel Özellikleri

Arkeler tıpkı bakteriler gibi çubuk ya da sarmal yapıda olabilirler. Bakteriler gibi prokaryot canlılardır. Ancak filogenetik açıdan bakterilerden farklıdırlar. Öncelikle arkelerin ekstrem koşullarda yaşayabilmelerini sağlayan bazı özel yapıları vardır.

Hücre zarlarında daha fazla lipit molekülleri ve çeşitli ortamlarda canlı kalmalarını sağlayan kalın hücre duvarları bulunmaktadır. Bakterilerin hücre duvarının peptidoglikan içerdiğini biliyoruz. Arkelerde bu madde yoktur. Bazı arkelerde büyük oranda proteinden meydana gelmiş hücre çeperi bulunurken bazılarında hiç bulunmaz.

Yine bazı arkelerin katılım maddelerinin yapısında histon proteinleri bulunmaktadır. Çok zor koşullarda yaşayabilmeleri onları ekonomik açıdan değerli tek hücreliler haline getirmiştir. Bu nedenle arkeler çeşitli alanlarda insanlar tarafından kullanılabilirler.

Arkelerin özellikleri maddeler halinde şöyle sıralanabilir:

• Tek hücreli canlılardır.
• Prokaryot hücre yapısındadırlar.
• Halkasal DNA taşırlar.
• DNA’larında histon proteinleri bulunur.
• Bazı türleri hücre duvarı bulundurmazken bazıları bulundurur.
• Hücre duvarları bakterilerden farklı olarak peptidoglikan içermez.
• Hastalık yapıcı türlerine henüz rastlanmamıştır.
• Ekstrem koşullarda yaşayabilirler.
• Yaşadıkları ortamlara göre çeşitli gruplara ayrılmışlardır.
• Ototrof ya da heterotrof türleri vardır.
• Ototrof türlerinde genellikle kemosentez görülür.

Arke Türleri (Çeşitleri)

Arkeler aleminin mensupları genellikle yaşadıkları ortama göre sınıflandırılırlar. Arkeler genel olarak 6 grupta incelenmektedir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

1. Metanojenler
2. Psikrofiller,
3. Termofiller
4. Halofiller
5. Asidofiller
6. Alkalifiller

Şimdi arke türlerini kısaca inceleyelim:

Metanojenler: Metabolik faaliyetleri sırasında metan gazı (CH4) çıkarırlar. Bu nedenle metanojen olarak aldandırılırlar. Metanojen arkeler oksijensiz ortamda yaşarlar. Hayvan gübrelerinde, çöplerde, bataklılarda ve otçul canlıların sindirim sisteminde bulunurlar. Ayrıca kirlenmiş sularda ve okyanus diplerinde yaşarlar.

Metan gazı üretebildikleri için sanayi açısından önemli canlılar haline gelmiştir. Biyogaz üreten fabrikalarda arkelerden faydalanılabilir.

Psikrofiller: Bu canlı grubu çok soğuk ortamda hayatta kalabilmeleriyle ön plandadır. Bunlara bu yüzden soğuk seven arkeler de denir. -20 °C’den daha düşük sıcaklıklarda psikofil arkeler hayatta kalabilir. Psikrofil arkelerin enzimleri peynir üretiminde, süt ve deterjan sanayisinde kullanılabilir.

Termofiller: Çok sıcak ortamlarda yaşayan arke türleridir. Bu canlılar ekstrem yüksek sıcaklıklara dayanıklıdır. Çeşitli jeotermal kaynaklarda, yanardağ bacalarında, su altlarındaki termal kaynaklarda yaşarlar. 100 °C’den daha yüksek sıcaklıkta yaşayan türleri bulunmaktadır.

Bu canlıların enzimleri de tatlandırıcı endüstrisinde kullanılmaktadır. Aynı zamanda kağıt ve deterjan sanayisinde de termofillerden yararlanılmaktadır.

Halofiller: Çok tuzlu ortamda yaşayabilen canlılardır. Bu canlıların tuzlu ortamlara dayanmasını sağlayan enzimleri genetik mühendisliği sayesinde bitkilere aktarılmakta ve tuza dayanıklı bitki türleri elde edilmektedir.

Asidofiller: Adından da anlaşılabileceği gibi yüksek asidik ortamda yaşayabilirler. Bu arkelerin enzimleri de çeşitli alanlarda kullanılabilir.

Alkalifiller: Asidofillerin tersine bazik ortamlarda hayatta kalabilirler. Deterjan sanayisinde bazik maddeler çok kullanıldığı için bu alanda alkafil arkelerden yararlanılabilir.