Artuklular ve Eserleri

Artuklular ya da bir diğer adıyla Artuklu Beyliği Türk-İslam tarihinde çok önemli bir yeri olan ve Anadolu’nun Türkleştirilmesinde çok derece etkin rol oynamış bir devlettir. Kendilerinin tarihini ve eserlerini öğrenmek Osmanlı ve Selçuklu tarihini anlamayı kolaylaştıracağı gibi sınavlarda da sizlere yardımcı olacaktır.

Şimdi sizlere bir temel kazandırması açısından Artukluların kurucusunun kim olduğu, nerede kurulduğu ve ne zaman yıkıldığı gibi işinize yarayacak bilgileri de vereceğiz.

İlgilenenler için: Danişmentliler ve eserleri

Artuklular Tarihi

Bu başlık altında sizlere, artukluların günümüzde bıraktığı eserlere göz atmadan evvel bu beyliğin daha doğrusu bu beyliklerin hakkında sizlere tarihi nitelikte bazı temel bilgiler aktaracağız.

1071 Malazgirt Zaferi sonrasında 11. yüzyılın sonlarında Anadolu topraklarında ilk beylikler dönemi başlamıştır. İşte bu beyliklerden ikisi Hasankeyf  ve Mardin’de Artuk Bey’in oğulları tarafından kurulmuş ve onun adıyla anılmıştır. Hasankeyf’teki Artuklu kolunu Artuk Bey’in oğlu Sokman Bey 1101 tarihinde kurmuştur. Bu kol 1231 tarihinde yıkılmıştır. Diğer oğul İlgazi Bey 1108’de Mardin’de beyliğini kurmuş ve bu beylik de 1409’de tarihe karışmıştır.

Yine Artuk Bey’in torunlarından Belek Bey 1113’te Harput dolaylarında bu beyliğin üçüncü kolunu kurmuştur. Fakat bu beylik daha evvelden kurulan Artukluların hakimiyetine geçmiştir. Bu adı anılan beylikler hiçbir zaman tek bir beyin idaresi altında toplanamamıştır.

Artukluların Eserleri

Bu başlıkta yukarıdaki girizgah niteliğindeki konudan sonra konumuzun özünü oluşturan Artuklulardan günümüze hangi mimari eserlerin kaldığını sayacağız ve bunlar hakkında çok kısa bilgiler vereceğiz. Artukluların en önemli mimari eserleri Malabadi Köprüsü, Mardin Ulu Camii, Harput Ulu Camii, Diyarbakır Artuklu Sarayı gibi önemli eserlerdir.

Malabadi Köprüsü, Timurtaş Bin İlgazi devrinde 1147’de yapılmış olup 150 metre uzunluğunda ve yedi metre enindedir. Taş köprüdür. Diyarbakır il sınırları içinde bulunmaktadır. Kemerli bir yapısı vardır ve üç bölüm halinde yapılmıştır. Batman Çayı üzerinde bulunur.

Diyarbakır Artuklu Sarayı, Artukoğulları Sarayı adı ile de anılır. Nasreddin Muhammed tarafından 1220-1222 yılları arasında yapılmıştır. Diyarbakır surları içerisine yaptırılmıştır. Artuklulardan sonra gelen medeniyetler tarafından da kullanıldığı için çeşit çeşit mimari tarz görmek mümkündür. İslam alimi el-Cezeri çalışmalarını burada yapmıştır. Osmanlılar devrinde zindan olarak da kullanılmıştır.

Mardin Ulu Camiinin yapım tarihi ve mimarı tam olarak bilinemese de 1180’li yıllarda yapıldığı söylenebilir. Son restorasyonunu 1967 yılında geçirmiştir. İki kapıyla ulaşılabilen bir dış avlusu vardır ve eğik bir yüzey üzerine yapılmıştır. Minaresi 1888 yılında yapılmıştır. Eski yerinde bir kilisenin bulunduğu rivayet edilir.

Harput Ulu Camii, eğri minaresi ile tanınır. Elazığ il sınırları içerisinde bulunur. 1156 yılında yapıldığı söylenebilir. Minaresi sadece tuğladan yapılmışken, caminin kendi değişik malzemelerin kullanılmasıyla inşa edilmiştir. Camiinin mihrabı Harput Kurşunlu Camiye taşınmıştır.