Elektriklenme Çeşitleri

Cisimlerde – (negatif) ve + (pozitif yükler) bulunmaktadır. Bu yük sayısı eşit olan cisimlere nötr cisim denir. Cisimlerin yük alıp vermelerine ve her türlü yük değişimlerine elektriklenme denir. Bu yazıda elektriklenme çeşitleri üzerinde durmaya çalışacağız.

Elektriklenme çeşitleri sırasıyla şöyledir:

1. Sürtünme ile elektriklenme
2. Dokunma ile elektriklenme
3. Etki (tesir) ile elektriklenme

Durgun elektrik yüklerini inceleyen bilim dalına elektrostatik denir. Elektrostatik fiziğin elektrik dalının bir alt dalıdır.

Şimdi bunları tek tek görelim.

Sürtünme ile Elektriklenme

İlkokulda deneylerini rahatlıkla yaptığımız ve günlük hayatta tecrübe ettiğimiz bir elektriklenme çeşididir. Sürtünme ile elektriklenme nedir bilmesek dahi yün kazağımızı çıkarırken saçlarımıza kazağımız değdiğinde sesler çıktığını görürüz. Kız öğrenciler bunu daha iyi görecektir. Günlük hayatta yaşadığımız bu olay sürtünme ile elektriklenmeye örnektir.

Sürtünme ile elektriklenmeye örnekleri şöyledir:

• Cam çubuk ile ipek kumaş
• Plastik çubuk ile yün kumaş
• Plastik kalem ile saç

Plastik kalemi saçımıza sürüp kağıt parçalarına yaklaştırdığımızda kağıt parçalarını çektiğini görürüz. Çünkü kalemi saçımıza sürdüğümüzde elektriklenmiştir.

Sürtünmeyle elektriklenmede cisimler arasında yük alış verişi olur. Yük alıp vermede sadece – yüklerin hareket ettiğini unutmamalıyız. Ancak siz işlem yaparken + yükler de hareket ediyor gibi düşünebilirsiniz. Çünkü bir yerde fazla + yük varsa diğer tarafa + yükler geçmese bile diğer tarafın – yükleri alınacağından sonuç aynı olacaktır.

Yalıtkan maddelerde genellikle sürtünme ile elektriklenme gerçekleşir.

Dokunma ile Elektriklenme

İletken maddeler sürtünme ile elektriklenmezler. Bu maddeleri birbirine dokundurma elektriklenmeleri için yeterli olacaktır. Yük fazla olan yerden az olan yere doğru hareket edecek ve yük denkliği sağlanacaktır.

Dokunma ile elektriklenme elektroskop deneylerinde çok kullanılan bir yöntemdir. Temel mantık cisimlerin fazla yüklerinden kurtulmasıdır.

Dokunma ile elektriklenme çok hızlı gerçekleşmektedir. Bu nedenle bir anlığına dahi dokunma gerçekleşirse fazla yükler diğer cisme hareket edecektir.

Örnek vermek gerekirse nötr bir elektroskobun metal topuzuna + yüklü bir cisim dokundurursak elektroskop da + yüklenecek ve yapraklar açılacaktır. Daha sonra – yüklü başka bir cisim dokundurursak da bu sefer – yükler geçecek ve yapraklar kapanacaktır. Eğer yük miktarı az olan – yüklü bir cisim dokundurursak yapraklar biraz kapanır. Çünkü bütün + yükü nötr hale getiremezler.

Dokunma ile elektriklenme bittiğinde son durumda cisimler aynı tür yükle yüklenirler.

Etki ile Elektriklenme

Etki ile etkilenme ya da tesir ile elektriklenme denilen olay dokunmadan gerçekleşen elektriklenme çeşididir. İki cisim arasında temas olmamasına rağmen zıt yüklerin birbirini çekmesi ve aynı yüklerin birbirini itmesi prensibine dayalı gerçekleşir.

Nötr bir cisimde + yükler ve bulunur – yükler de bulunur. Eğer bu yüklerin sayısı eşitse buna nötr cisim deriz. Eğer – veya + yüklerden biri fazlaysa cismin yükü odur.

Yüksüz yani nötr bir cisme + yüklü bir çubuk yaklaştırdığımızı düşünelim. Yaklaşan çubuk zıt yük olarak – yükleri kendine doğru çeker. Aynı yük olan + yükleri ise öbür tarafa doğru iter. Böylece nötr cismin bir tarafı + yüklü iken diğer tarafı – yüklü olur. Bu duruma kutuplanma denmektedir.

Cisim kutuplanmış olsa dahi toplam yük değişmemiştir. Dokunma yani temas olmadığı için yaklaştırılan cisim tekrar uzaklaştırılırsa her şey eski haline döner.