Gamet Nedir?

Üreme konusunu anlamak istiyorsak işin en temeline inmemiz gerekir. Gamet nedir bilmeden konuyu anlamamız da zordur. Öyleyse bu yazıda biraz gamet hakkında konuşalım. Sizlerin de en çok merak ettiklerine açıklık getirelim.

Canlılardaki üreme hücrelerine gamet denir. İnsanlardaki sperm ve yumurta hücreleri gametlere örnektir. Ancak eşeyli üreyen bütün canlılarda gametler vardır. Buna bitkiler de dahildir.

Gamet Nasıl Oluşur?

Bir diğer öğrenmemiz gereken konu ise gametlerin oluşumudur. Gamet oluşumu mitoz mu mayoz konusu da hep merak edilmektedir. Bunlara da açıklık getireceğiz. Ancak öncesinde hücrelerin kromozom sayısına değinelim.

Gamet oluşumu genellikle mayoz bölünme ile gerçekleştir. Ancak mitozla gamet oluştuğu da bazı canlılarda görülmektedir. Örneğin insanlarda 2n kromozomlu yumurta ana hücresi veya sperm ana hücresi mayoz geçirir ve n kromozomlu sperm ve yumurta oluşur.

Örnek: İnsanların dokularında bulunan aşağıdaki hücrelerden hangisinde 46 kromozom bulunmaz?

A) Karaciğer hücresi

B) Kemik hücresi

C) Sperm ana hücresi

D) Yumurta hücresi

E) Epitel hücre

Çözüm: Vücut hücreleri 2n = 46 kromozomludur. Ancak eşey hücreleri n = 23 kromozomludur. Soruda sperm ana hücresi kafa karıştırabilir ancak sperm ana hücresi mayoz geçirince n kromozomlu olur. Dolayısıyla sperm ana hücresi de 2n kromozomludur. Ancak yumurta hücresi n = 23 kromozomludur. Cevap D seçeneğidir.

Yine insan örneği üzerinden gidersek spermler sperm ana hücresinden spermatogenez denilen bir mayoz bölüme süreciyle oluşur. Yumurta ise oogenez olarak adlandırılan bir süreç sonucunda oluşur.

Yumurta ve spermlerin bir araya gelmesiyle döllenme gerçekleşir. Her iki atadan da n kromozom bir araya gelerek 2n kromozomlu yeni mekanizmayı oluşturur. Döllenmeden sonra meydana gelen hücreye zigot denir.

İlgili yazılar:

• Bitkilerde dişi üreme hücresi oluşumu
• Bitkilerde erkek üreme hücresi oluşumu

Gametin Mitozla Oluşması

Gamet oluşumu her zaman sadece mayoz bölünme ile görülmez. Bazı durumlarda mitoz bölünme de etkilidir. Örneğin bitkilerde önce mayoz bölünme ile 2n kromozomlu hücrelerden n kromozomlu hücreler oluşur. Böylece genetik çeşitlilik sağlanır.

Ardından n krozomlu hücre tekrar mitoz geçirerek üreme hücresini yani gameti oluşturur. Bitkilerde gamet oluşmu gametofit denilen evreyle mümkündür.

Gamet Türleri

Gametler cinsiyete sahip hücrelerdir. Örneğin insanda spermler erkek gamet ve yumurtalar dişi gamet olarak adlandırılabilir. Ancak gamet çeşitleri alınırken dişi ve erkek gametin boyut farkına göre de sınıflandırma yapılır.

Canlıların bazılarında hem erkek gamet hem dişi gamet birbirine oldukça benzerdir. Gametlerin şekilleri ve boyutları birbirinin neredeyse aynıdır. Alglerde ve bazı mantarlarda bu durum böyledir. İzogami denilen bu durumda gametlerin ikisi de genellikle hareketlidir.

Dişi ve erkek gametin şekil ve boyut farklılığı varsa buna heterogami denir. Bazen heterogamide bile iki cinsiyete ait gametler arasında çok fazla fark bulunmaz. Kısmen bir benzerlik vardır. Bu duruma ise anizogami denir. Aradaki fark büyükse buna oogami denir.

Örnek: İnsan üreme sisteminde, gametlerin şekil ve boyutlarına göre sınıflandırıldığında insanların üremesi aşağıdakilerin hangisi ile isimlendirilebilir.

A) oogami

B) anizogami

C) izogami

D) homogami

E) spermatogami

Çözüm: İnsanda sperm hücresi çok küçük ve hareketlidir. Ayrıca ince ve uzundur. Yumurta hücresi ise sperm hücresine göre çok daha büyüktür. Ayrıca hareketsiz ve küreseldir. Öyleyse insanda oogami görülür. Oogami bir heterogami türüdür. Cevap A seçeneğidir.

Mutant Gamet Nedir?

Diploit gamet ve haploit gamet nedir öğrendik. Şekil ve boyut açısından gamet türleri üzerinde de durduk. Son olarak mutant gamet üzerinde duralım.

Gametin oluşum sürecinde DNA eşleşmesi görülür. Eşleşmede veya sonraki bölüne sürecinde ortaya çıkan bir hatayla yapısı bozuk bir gamet elde edilebilir. Çeşitli nedenlerden dolayı bozuk çıkan bu gametlere mutant gamet denir.

Gametlerde mutasyona sebep olabilecek çeşitli etmenler vardır. Radyasyon ve kimyasal maddelerin etkisi bu etmenler arasında ilk sırada gelir.