Kümbet Nedir?

Bu yazıda tarih açısından önemli bir mimari eser türü olan kümbet kavramı üzerinde duracağız. Eğer turistik bir geziye gitmişseniz mutlaka Anadolu’da tarihi bir kümbet yapısıyla veya kalıntısıyla karşılaşmışsınızdır. Bu yazıda kümbet nedir kısaca anlatacağız.

Kümbet, genellikle tepesi piramit şeklinde olan dikey anıt mezarlara verilen addır.

İslamiyet’ten önce Türk toplumunun inancında anıt mezarlar önemli bir yer tutmuştur. İslamiyet ile tanıştıktan sonra bu gelenek de değişimler göstermiştir. Türk İslam toplumlarından  önemli insanların anıt mezarlarına türbe ya da kümbet denmiştir. Kümbeti diğer türbelerden ayıran özelliği geometrik şekildeki çatı kısmıdır. Taban kısmı da genellikle çokgen biçiminde şekillenmiştir.

Kümbet ve Tarihi

Normalde kümbet belirli bir geometrik mimarinin ismiyken bazen meşhur olan kümbet anıtları da türbe olarak adlandırılmıştır. Türklerin Anadoluyu yurt edinmelerinden sonra Anadolu’nun çeşitli yerlerinde kümbetler inşa edilmiştir.

Bu Türklerde eskiden kalan ölen büyüklerle bağı koparmama ve onları anma geleneğinin bir ürünüdür. Anadolu dışında Türklerin egemen olduğu İran ve Azerbaycan topraklarında da çeşitli kümbet örnekleri görülmüştür.

Kümbetlerin alt katlarında mezar bölümü bulunmaktadır. Türkler Anadolu’ya gelmeden önce de bu coğrafyada yaşayan diğer toplulukların inşa ettiği kümbet anıt mezarlar bulunmaktaydı. Bunlardan çok azı günümüze ulaşmıştır. İslam’dan sonra inşa edilen kümbetler bazen tek başlarına bazen de medrese, cami gibi diğer yapılarla birlikte hayat bulmuştur.

Örneğin bir topluluğun beyi vefat edildiğinde onun adına yapılan medrese, caminin yanına anıt mezarı da inşa edilmiş ve böylece ölenin adı yaşatılmıştır.

İlgili yazı: külliye nedir?

Kümbet Örnekleri

Yakutiye Medresesi (Erzurum) içerisinde 1310 yılında inşa edildiği kümbet önemli bir mimari eserdir. 12. asırda Selçuklular birçok anıt mezar inşa etmiştir ancak bunlardan sadece II. Kılıç Arslan mezarı günümüze kadar ayakta kalabilmiştir.

1206 yılında inşa edilen Çifte Medrese Kümbeti yine Anadolu’daki en erken dönem anıt mezarlardan biridir. Ertokuş Kümbeti (1223) ve  Kümbed-i Kabus’tur (1006) yine çok önemli mimari eserler arasında yer almaktadır.

Kümbet nedir kısaca değindik. Tarih dersinde ve KPSS sınavında işimize yarayacak kümbet kavramıyla ilgili örneklerin sınırlı olmasının nedeni birçoğunun zamanla tahrip olmasıdır.