Kuvvetin Varlıklar Üzerinde Etkileri Nelerdir?

Varlıkların durumunu değiştiren etkiye kuvvet denmektedir. Doğadaki bütün oluşlar kuvvet etkisiyle olmaktadır. Dolayısıyla kuvvet tanım itibariyle varlıklar üzerinde etkilere sahiptir. Kuvvettin varlıklar üzerinde etkileri nelerdir bunlara değineceğiz.

Kuvvetin varlıklar üzerindeki etkileri şöyle sıralanabilir:

1. Duran bir cismi hareket ettirme
2. Hareket halindeki bir cismi hızlandırma, yavaşlatma veya durdurma
3. Hareket halindeki bir cismin yönünü değiştirme
4. Cisimlerin şeklini değiştirme
5. Cisimleri döndürme

Bu etkileri anlamak fiziğin temel mantığını anlamak açısından da önemlidir. Bu nedenle kuvvetin en önemli etkileri üzerinde durmakta yarar vardır.

Kuvvetin Etkileri

Yukarıda bahsettiğimiz kuvvetin en yaygın etkilerini özet olarak anlatalım.

Duran Bir Cismi Hareket Ettirme

Hareketsiz bir cismin hareket etmesi için kuvvete ihtiyaç vardır. Buna kuvvetin hareket ettirici etkisi denmektedir. Araçların hareket etmesi motorun ürettiği bir kuvvet sayesinde olmaktadır.

Durgun halde cisimlere etki eden net kuvvet sıfırdır. Yani cisme etki eden kuvvetler varsa da bunların bileşkesi sıfır olacaktır. Eğer cisme etkiyen net bir kuvvet varsa cisim mutlaka hareket edecektir. Bunu anlamak önemlidir.

Kütlesi büyük bir cisme hafifçe kuvvet uyguladığınızda hareket etmediğini göreceksiniz. Bunun nedeni hareketinize zıt yönde oluşan bir sürtünme kuvvetidir. Harekete başlamak için net kuvvet gerekir. Net kuvvet oluşması için de sürtünme kuvvetini yenmek gerekir.

Sürtünme kuvveti daima hareketi önleyici etki yapar. Bir cismi asla hareket ettirmez.

Hareket Halindeki Bir Cismi Hızlandırma, Yavaşlatma ya da Durdurma

Cismin hızlanması pozitif ivmeyle ivmelenmesi demektir. Yavaşlaması ve durması ise negatif ivmeyle mümkündür. İvme hızın değişimi manasına delir.

Fizikte ivme a ile gösterilir. Fiziğin temel eşitliğine göre F = m.a bağıntısı bulunur. Yani ivmeye neden olan şey kuvvettir. Bir cisme net bir kuvvet etki ediyorsa sadece hareket etmez aynı zamanda kuvvetin yönüne göre ya hızlanır ya da yavaşlayacaktır.

Yavaşlama belirli bir aşamadan sonra durma manasına gelecektir. Hareket halindeki bir cisme kuvvet uygulayarak hareketini sonlandırma hareket yönüne zıt bir kuvvet uygulandığında gerçekleşir.

Bir cismi düz zeminde ittirip kaydırırsanız hareket ettiğini göreceksiniz. Ardından belirli bir süre sonra cisim duracaktır. Bu durumda kuvvet etki etmeden durdu diye düşünebilirsiniz ancak onu durduran kuvvet sürtünme kuvvetidir.

İlgili İçerik: Kuvvet türleri

Hareket Halindeki Bir Cismin Yönünü Değiştirme

Kuvvet hareketin türünü değiştirebilir. Örneğin hareket halindeki bir cisme hareket yönüne zıt bir kuvvet uygularsanız cisim önce duracak ardından da zıt yönde hareket edecektir.

Cismin hareketi ve hızlanması yani ivmelenmesi kuvvetin uygulandığı yönde olur. Dolayısıyla hareket halindeki cismin yönünü değiştirme kuvvet etkisiyle mümkündür.

Bir cismin hareketindeki herhangi bir değişiklik kuvvetle olur. Bu değişiklik hız veya yön olabilir.

Cisimlerin Şeklini Değiştirme

Kuvvetin en önemli etkilerden biri şekil değiştirmedir. Aslında şekil değiştirme cismin moleküllerinin yer değiştirmesi anlamına gelmektedir. Bu da göremediğimiz ölçüde küçük hareketlerin gerçekleşmesi demektir.

Cisimlerin şeklini değiştirme etkisi aslında hareket etkisine benzer bir etkidir. Ancak hareket maddenin kendi içerisinde gerçekleştiği için çok anlaşılmaz. Maddeyi oluşturan moleküller kuvvet etkisiyle kendi aralarında yer değiştirmektedir.

Kuvvetin etkisiyle şekil değiştiren varlıklara örnek verelim. Bir muzu sıktığımız zaman ezildiğini görürüz. Aslında bu muzu oluşturan moleküllerin yer değiştirmesi anlamına gelir.

Cisimleri Döndürme

Cismin hareket etmesini kuvvet sağlar dedik zaten. Bu hareket her zaman doğrusal olmaz. Bazen dairesel hareket de gerçekleşebilir. Ayrıca bir cismin denge noktasına uzakta ve denge noktasına dik bir kuvvet uygularsanız döndüğünü görürsünüz.

Parkalarda yer alan tahterevalli kuvvetin döndürme etkisine bir örnektir. Anahtarla vidayı sıkmak ya da gevşetmek de yine kuvvetin döndürücü etkisine örnektir.

Kuvvetin döndürme etkisine ayrıca tork ya da dönme momenti de denmektedir.

Maddeye yapılan çeşitli etkiler kuvvet koluyla gerçekleşir. Bu çoğunlukla büyük ya da küçük ölçekli hareketle mümkündür.