Lizozomun Görevi Nedir? Lizozom Yapısı ve Özellikleri
Bu yazıda hücre için çok önemli olan bir organel üzerinde duracağız. Lizozomun görevini anlattıktan sonra özelliklerini ve yapısını ele alacağız.
Lizozom kısaca ökaryot hücrelerde bulunan tek zarlı bir organeldir. Kesecikler halinde hücre içinde yer alan bu organel hücre metabolizmasında görev alır.
Lizozumun Görevi
Lizozomun görevi hücre içi sindirimdir. Lizozom keseciklerinin içinde sindirim enzimleri bulunur. Bu sindirim enzimleri salgılandıktan sonra paket şeklinde zarla çevrili olarak hücre içine bırakılır. Böylece lizozom ortaya çıkar.
Sindirim enzimleri kuvvetli olduğu için hücreye giren besinle bir araya getirildiğinde besini parçalar ve kullanıma hazır hale gelir.
Aynı zamanda hücreye giren yabancı maddelerin de etkisiz hale gelmesinde bu enzimler kullanılabilir.
Hücreler yaşlandığında veya hastalığında ortadan kalkmaları için de lizozom kullanılır. Lizozom zarı yırtıldığında sindirim enzimi sitoplazmaya dağılır ve hücre kendini yok eder. Bu olaya otoliz denir.
Bu nedenle lizozama “intihar keseciği” de denir.
Lizozum görevlerini maddeler halinde kısaca toparlayalım:
- Besin maddelerini sindirmek
- Hücreye giren zararlıları yok etmek
- Hücrede ortadan kaldırılması gereken organelleri sindirmek
- Gerektiğinde hücrenin yok olmasını sağlamak
Yukarıdaki dört görev lizozomun başlıca görevleridir.
Bunun dışında da lizozom çeşitli görevlerde karşımıza çıkar. Örneğin insanda spermin yumurtaya girmesi için spermin baş kısmında lizozom bulunur. Bu lizozom yumurta zarını eritir. Böylece sperm yumurtaya erişir ve döllenme gerçekleşir.
Lizozom Yapısı
Yukarıda değindiğimiz gibi lizozom tek zarlı ve kesecik halindeki teşekkül eder.
Lizozom zarının dış yüzeyi diğer bazı organellerle kaynaşabilen bir fosfolipid tabaka tarafından oluşturulur.
Yukarıdaki lizizom resmi ile lizozom görselleştirilmiştir.
Lizozom küresel bir yapıdadır ve çapı yaklaşık olarak 1 mikrometre (1 μm) kadar olabilmektedir.
Bir lizozom keseciği birçok enzim molekülü içerir. Lizozomlar içerisinde bulunan enzimler asit hidrolazlar olarak bilinir ve asidik ortamlarda, yani düşük pH’da en iyi şekilde çalışırlar.
Lizozomların iç kısmı hafif asidiktir (pH 4.8 ila 5). Hücrelerde organelleri çevreleyen, sitosol olarak da bilinen hafif bazik hücre içi sıvıya (yaklaşık pH 7.2) kıyasla asidiktir .
Lizozom Nasıl Oluşur?
Lizozom golgi cisimciği de denen golgi organeli tarafından oluşturulur. Buruda birincil ve ikincil lizozom kavramları ortaya çıkmaktadır.
Birincil lizozom: Doğrudan golgi tarafından salgılanan enzimlerin bir kesecik ile sarılıp şekillenmesiyle oluşur.
İkincil lizozom: Birincil lizozom koful gibi zarlı başka bir yapıya bağlandığında ortaya çıkar.
Yukarıdaki görselde birincil ve ikincil lizozomların oluşması basit şekilde gösterilmiştir.
Lizozomun Önemi
Hücre içi sindirimin metabolizmanın devam etmesi için mutlaka gerçekleştirilmesi gerekir. Oysa sindirim enzimleri sitoplazmada serbest halde bulunsalardı diğer yapı ve organellere zarar verirlerdi.
Bu nedenle sindirim enzimlerinin ayrı bir kesede muhafaza edilmesi gerekir. İşte sindirim enzimlerinin ayrı bir kesede toplanmasıyla lizozom elde edilmiştir.
Lizozom zarı enzimleri içeride tutacak kadar sağlamdır. Böylece asidik sindirim enzimleri hücrenin yapısına zarar vermez.
Hücreye endositoz yoluyla alınan bir besin, besin kofuluyla muhafaza edilir. Besin kofulunun lizozoma bağlanmasıyla içeri alınan besin kullanıma hazır hale getirilir.
Lizozomla İlgili Merak Edilenler
Lizozom ile ilgili en çok merak edilenleri cevaplayalım.
Tipik bir hücrede kaç tane lizozom var?
Bir ‘tipik hücre’ ya da ‘tipik bir hayvan hücresi’ çok belirsiz bir kavramdır, örneğin insan vücudunda yaklaşık 200 farklı hücre türü vardır. Bununla birlikte, genel bir kılavuz olarak, birçok insan hücresi yüzlerce lizozom içerirken, fagositik hücreler genellikle binlerce lizozom içerir. Eritrositler (kırmızı kan hücreleri) ise hiç lizozom içermez.
Lizozomlar özellikle salgı hücrelerinde bol miktarda bulunurlar. Örneğin, karaciğer hücrelerinde çok sayıda lizozom vardır. Çünkü karaciğerde salgı ve fagositoz faaliyetleri yoğun olmaktadır.
Lizozomal depolama hastalıkları diye adlandırılan bazı insan hastalıkları, lizozom enzimleri bozukluklarına bağlıdır.
Bitki hücrelerinde lizozom var mı?
Son kanıtlar, bazı bitki hücrelerinin, ne oldukları ve ne yaptıkları açısından, lizozomların standart tanımlamasına uyan yapılar içerdiğini ileri sürmektedir.
Bununla birlikte, bitki hücrelerinde lizozom varlığı ya da bulunmaması, yıllarca bitki biyologları tarafından tartışılmıştır . Önceleri kesinlikle yok denirken son çalışmalarla olabileceği ihtimali üzerinde de durulmaktadır.
Yani “bitki hücrelerinde lizozom var mı” sorusunun cevabı tartışmalı olmaya devam ediyor.
Bununla ilgili görüşlerin tümünün kabul edebileceği ortak ifadeler arasında şunlar bulunmaktadır:
- Lizozomlar hayvan hücrelerinde bulunur.
- Lizozomlar ökaryotik bazı hücrelerde bulunur ama prokatyotlarda bulunmaz.
- Bazı hücre biyologları, bitki hücrelerinde lizozomların mevcut olmadığını belirtmektedir. Bununla birlikte, son yıllarda bilim insanları, normal olarak hayvan hücrelerindeki lizozomları tanımlamak için kullanılan ölçütleri veya kriterleri karşılayan organelleri bitki hücrelerinde buldular.
Kaynak:
Ilgili YAZILAR
Yazar Hakkinda Bilgi
admin
notbu.net
