Maddenin Tanecikli Yapısı

admin | Aralık 29, 2019 | Bilgi | Yorum yapılmamış

Maddenin tanımını yaparken boşlukta yer kaplayan, kütleye sahip ve tanecikli yapı gösteren her şey maddedir diyoruz. Maddenin önemli ve temel özelliklerinden biri tanecikli yapıdır. 6. sınıf ve 7. sınıf müfredatında gördüğümüz tanecikli yapı daha sonraki yıllarda da sürekli karşımıza çıkacaktır. Bu yazıda maddenin tanecikli yapısı üzerinde durmaya çalışacağız.

Bütün maddeler taneciklerden oluşmaktadır. Maddeyi oluşturan bu küçük taneciklere atom denmektedir. Atomları hayal dahi edemeyeceğimiz kadar küçüktür. Bu nedenle atomları göremeyiz. Ancak deneysel sonuçlarla var olduklarını bilmekteyiz.

Doğada çeşitli element atomları bulunmaktadır. Bu farklı atomlar farklı maddeleri oluştururlar. Örneğin demir atomu demirden maddeleri meydana getirir. Yine tahtaya baktığımız zaman karbon ve çeşitli bazı atomları içerir.

Maddelerin farklı olmasındaki ana etken, içerdikleri atomların farklı olmasıdır.

Yine aynı atomlardan (taneciklerden) oluştukları halde maddeler bazen farklı özellikler gösterir. Örneğin su ve buz aynı maddedir ancak maddenin su haliyle buz hali arasında fark vardır. Bunun nedeni tanecikler arasındaki boşlukların değişmesidir.

Maddede yer alan tanecikler boşluklu yapı içerisinde hareket ederler. Taneciklerin hareketi titreşim hareketi, dönme hareketi ve öteleme hareketi şeklindedir.

Maddenin Katı, Sıvı ve Gaz Hali

Maddenin katı, sıvı ve gaz hallerinde maddeler arasındaki boşluk farklıdır. Bu nedenle bu hallerde tanecikler farklı şekilde hareket eder.

Yukarıdaki resimde maddenin farklı hallerindeki tanecikleri temsili olarak gösterilmiştir. Katıdan gaza doğru tanecikler arasındaki boşluk da artmaktadır.

Katı Halde Tanecikler

Maddenin katı halinin tanecikleri ile ilgili bilgiler maddeler halinde aşağıdaki gibidir.

Tanecikler sıkı ve düzenlidir. Tanecikler birbirine değer.
Aradaki boşluk çok az olduğu için yok kabul edilir.
Arada boşluk olmaması taneciklerin yer değiştirmesine engeldir.
Katı maddelerde tanecikler durdukları yerde yalnızca titreşim hareketi yapar.
Yine aradaki boşlukların azlığı nedeniyle katılar sıkıştırılamaz.
Maddenin katı halinin belirli bir hacmi ve şekli vardır.
Katıların şeklini değiştirmek için dışarıdan bir müdahale gerekir.

Yukarıda maddelerden anlaşıldığı gibi maddenin katı hali oldukça düzenlidir.

Esnek katı maddeler nasıl oluyor da esniyor diye düşünebilirsiniz. Bu taneciklerin boşluğundan değil, maddenin yapısından dolayıdır.

Sıvı Halde Tanecikler

Maddenin sıvı halindeki tanecikler biraz daha boşluğa kavuşmuş ve gevşemiştir. Sıvı taneciklerin özellikleri aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır.

Sıvılarda tanecikler katı maddelere göre biraz daha düzensizdir.
Tanecikler arasında az da olsa boşluk vardır.
Tanecikler yine birbiriyle temas ederler.
Sıvı tanecikler çok az sıkıştırılır. Bu nedenle sıkıştırılamaz kabul edilir.
Sıvı halde tanecikler titreşim hareketi ile birlikte dönme hareketi ve öteleme hareketi yapar.
Öteleme hareketi taneciklerin birbiri üzerinde kayarak yer değiştirmesidir.
Taneciklerin hem ötelenmesi hem de dönmesi sıvıyı akışkan hale getirir.
Akışkan olduklarından sıvıların belirli bir şekilleri yoktur. Konuldukları kabın şeklini alırlar.
Ancak sıvıların belirli bir hacimleri vardır.

Gaz Halde Tanecikler

Gazlar maddenin en düzensiz halidir. Gaz maddelerin tanecik özellikleri aşağıda sıralanmıştır:

Gaz tanecikleri arasında fazla boşluk vardır. Bu nedenle çok rahat hareket ederler.
Tanecikler titreşim, öteleme ve dönme hareketlerinin tamamını yaparlar.
Gazlar da akışkandır. Hatta sıvılardan daha akışkandır.
Belirli şekilleri olmadığı gibi içinde bulundukları ortamının tamamına yayılırlar.
Gaz tanecikleri fazla boşluklu olduğu için gazlar kolaylıkla sıkıştırılabilir.
Sıkışan gazlarda moleküller birbirine yaklaşır ve gaz basıncı artar.
Gaz halde maddeler çok düzensizdir. Sıvılaşarak daha düzenli hale geçebilirler.

Gaz maddelerin de tanecikli özellikleri hakkında bilgi edindik. Şimdi dilerseniz örnek sorular çözelim.

Maddenin Tanecikli Yapısı Test Soruları

6. sınıf ve 7. sınıf seviyelerinden itibaren aşağıda yer alan test sorularını çözebilirsiniz. Bu bilgiler 9. sınıf müfredatı için de aynen geçerlidir.

I. Katı halde tanecikler yalnızca X hareketi yapar.

II. Maddenin Y halinde tanecikler birbiri üzerinde kayar.

III. Maddenin Z hali en düzensiz halidir.

1. Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda X, Y ve Z sırasıyla aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Öteleme Gaz Sıvı

B) Titreşim Sıvı Gaz

C) Dönme Katı Gaz

D) Öteleme Katı Sıvı

Çözüm: Maddenin katı halinde tanecikler yalnızca titreşim hareketi yapar. Sıvı halde tanecikler birbiri üzerinde kayar ve maddenin en düzensiz hali de gaz halidir. Bu nedenle cevap B seçeneğidir.

2. Maddenin katı, sıvı ve gaz halleri için aşağıdakilerden hangisi ortaktır?

A) Taneciklerden oluşma

B) Belirli şekle sahip olma

C) Öteleme hareketi yapma

D) Dönme hareketi yapma

Çözüm: Bütün maddeler taneciklerden oluşur. Zaten tanımda da bu şekilde verdik. Sıvılar ve gazlar belirli şekle sahip değildir. Katılar ise öteleme ve dönme hareketi yapmaz. Cevap A seçeneğidir.

3. Kullandığımız bazı ürünler gazların sıkıştırılma özelliği sayesinde üretilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi böyle bir üründür?

A) Kağıt para

B) Mısır yağı

C) Piknik tüpü

D) Bisiklet pedalı

Çözüm: Piknik tüplerinde gazlar sıkıştırılır. Bu gaz yavaş yavaş bırakılarak kullanılır. Eğer sıkışma olmasaydı küçücük tüpe o kadar gaz sığmazdı. Cevap C seçeneğidir.

I. Taneciklerin boşluğu azalmıştır.

II. Taneciklerin hızı azalmıştır.

III. Tanecikler daha düzensiz hale geçmiştir.

4. Gaz halden sıvı hale geçen bir madde için yukarıdakilerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

Çözüm: Gazlardan sıvıya geçişte boşluk azalır ve hız da azalır. Ancak madde daha düzenli hale geçer. Buna göre I ve II doğru, III yanlıştır. Cevap B seçeneğidir.

I. K maddesi maddenin en düzenli halindedir.

II. L maddesi sıkıştırılabilir.

III. M maddesi öteleme hareketi yapar ve akışkandır.

5. Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda K, L ve M maddeleri sırasıyla hangi halde bulunurlar.

A) Katı Sıvı Gaz

B) Sıvı Gaz Katı

C) Gazı Sıvı Katı

D) Katı Gaz Sıvı

Çözüm: Maddenin en düzenli hali katıdır. Gazlar sıkıştırılabilir. Sıvılar öteleme hareketi yapar ve akışkandır. Buna göre sırasıyla katı, gaz ve sıvı olmalıdır. Cevap D seçeneğidir.

Tags:madde