Osmoz Nedir?

Kimya ve biyoloji derslerinin ortak konularından biri osmoz konusudur. 10. sınıf kimya dersinde osmoz detaylı bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bu yazıda osmoz nedir sorusuna cevap verecek ve örneklerle konuyu pekiştirmeye çalışacağız. Doğru yazımı osmoz olsa da bazen karşımıza ozmoz şeklinde de çıkabilmektedir.

Bir çözeltideki suyun ya da herhangi bir çözücünün az yoğun ortamdan çok yoğun ortamına geçmesine osmoz denir. Az yoğun ortamda su bolluğu varken, çok yoğun ortamda daha az su vardır. Bu nedenle su (veya başka bir sıvı) çok olan yerden az olan yere geçecektir.

Kısacası suyun difüzyonuna osmoz denmektedir. Daha önce difüzyon başlıklı yazıda difüzyonun yayılma olduğunu açıklamıştık. Aslına bakarsanız difüzyon ile osmoz aynı mekanizmadır. Sadece birinde su geçişi olurken diğerinde çözünen madde geçişi olmaktadır.

Osmotik Basınç Nedir?

Ortamların su alma isteğine osmotik basınç denir. Örneğin hücre içerisinde çözünmüş maddeler artınca hücre zarına su alınması için bir baskı olur. İşte bu basınca osmotik basınç denmektedir.

Osmotik basıncın mantığı basittir. Su yoksa ortam su almak ister. Su varsa bu istek kaybolur. Osmotik basınca osmoz basıncı da denmektedir. İç ortamın osmotik basıncı olabileceği gibi dış ortamın da olabilir. Bu durumda hücreden dış ortama su geçişi olacaktır.

Osmotik basınçla ilgili olarak ortam koşullarını iyi bilmemiz gerekir.

Ortamın Yoğunluğu

Zarla ayrılmış iki ortamın birbirine göre durumları vardır. Bir ortam diğerine göre çok yoğunken, başka bir ortamla kıyaslandığında az yoğun olabilmektedir.

Hipertonik ortam: Hücreden daha yoğun ortamdır. Bu ortama giren hücre ya da zarla çevrili herhangi bir yapı su kaybeder. Bu nedenle büzüşür ve plazmoliz olur.

Hipotonik ortam: Hücreye göre daha az yoğun ve bol sulu ortamdır. Hipotonik ortama giren hücre su alır ve şişer. Eğer çok fazla su alırsa hücrenin patlaması söz konusu olabilir.

İzotonik ortam: Hücreyle aynı yoğunluğa sahip ortamdır. Hücre böyle bir ortama girdiğinde yoğunluğunda herhangi bir değişim yaşanmaz.

%15 yoğunluğa sahip bir hücreyi %25 yoğunluklu ortama koyarsanız ortam hipertonik olur. %5 yoğunluklu ortama koyarsanız da hipotonik ortama girmiş olur. Kendisi gibi %15 yoğunluklu bir ortam ise hücreye göre izotonik özellik gösterir.

Hücreyle ortam arasındaki osmozla su geçişi pasif taşıma olarak sınıflandırılır. Çünkü bu geçiş enerji harcanmadan ve kendiliğinden gerçekleşir.

Ters Osmoz Nedir?

Osmoz nedir kısaca öğrendik. Bir de öğrencilerin çok merak ettiği ters osmoz diye bir kavram vardır. Adından da anlaşılacağı gibi ters osmoz suyun osmozdakinin ters yönüne akmasıdır.

Ters osmoz bir arıtma tekniğidir. Basınç uygulayarak suyu yoğun ortamdan daha az yoğun ortama aktarılmasını sağlar. Enerji gerektiren bir sistem olduğundan maliyetlidir. Gemilerde tuzlu sudan içme suyu elde edilmesi ters osmoz sistemi kullanılabilmektedir.

Ters osmoz teknoloji gerektiren bir sistem olduğundan 1970’lerden sonra kullanılmaya başlanmıştır. Aslına bakarsanız ters osmoz enerji gerektiren bir sistem olduğundan normal osmoz ile aynı kategoriye girmez. Çünkü biri pasif taşıma iken diğeri enerji harcanarak yapılan taşımadır.

Osmoz Örnekleri

Osmozla ilgili birkaç örnek vererek konuyu tamamlayalım. Şunu belirtmek gerekir ki bizim vücudumuzda daimi olarak osmoz gerçekleşmektedir. Su vücudumuzun içerisinde dağılarak eksik olan her yere erişir. Böylece vücudumuzun su ihtiyacı karşılanmış olur.

Tuzlu suya atılan canlı hücrede osmozu gözlemleyebiliriz. Bunun için çeşitli deneyler yapılabilmektedir. Tuzlu suya atılan canlı hücre su kaybetmekte ve büzülmektedir. Buna karşın saf suya atılan hücrede ise içeriye su alımı olmakta ve hücre şişmektedir.

Balıkların tuzlanarak kurutulması, tuzlanan derinin kuruması da osmoz örneğidir. Çünkü tuz canlıdaki suyu çekmekte ve kurumasını sağlamaktadır.