Ribozom Nedir? Görevleri Nelerdir?
|Bu yazıda canlı hücrelerin en temel organeli olan ribozom üzerinde duracağız. Ribozom yapısal proteinlerden ve ribozomal RNA’dan (rRNA) oluşmuş bir organeldir. Zarsız basit bir yapısı vardır ve hücrede ihtiyaca göre çok sayıda olmaktadır.
Ribozom organeli hücre stoplazmasında yer alır ve prokaryot, ökaryot bütün hücrelerde görülür. Ökaryot hücrelerde bazı endoplazmik retikulumların yüzeyinde de ribozom bulunmaktadır.
Ribozomun Yapısı ve Özellikleri
Ribozom organelinin özellikleri aşağıda maddeler halinde şöyle sıralanmıştır:
- Hangi hücrelerde görülür: Ribozom bütün hücrelerde yer alan en temel organeldir.
- Protein sentezinde görev alır.
- Protein ve RNA’dan oluşmuştur.
- Ribozomu oluşturan yapılar hücre çekirdeğinin çekirdekçik kısmında sentezlenir.
- Büyük ve küçük alt birim olmak üzere iki adet alt birimden meydana gelmiştir. Protein sentezi sırasında bu alt birimler birleşir.
- Ribozomlar hücre zarının üzerinde, sitoplazmada, endoplazmik retikulum üzerinde, mitokondri ve kloroplast içerisinde bulunur.
- Ribozomun çapı 20 – 30 nanometre arasındadır.
- Endoplazmik retikulumun üzerinde ribozom varsa bunlara granüllü endoplazmik retikulum denmektedir.
- Endoplazmik retikulum üzerindeki ribozomlar hücre dışında kullanılacak proteinleri üretir. Diğerleri hücre içi proteinler üretir.
- Fabrika mantığıyla çok sayıda protein üretmek için ribozomların sıraya girerek bağlanmasıyla poliribozom ya da polizom denir.
Yukarıdaki ribozom resmi ribozomun temsili görüntüsünü göstermektedir.
Ribozom ve Görevi
Ribozomun temel görevi yukarıda da değindiğimiz gibi protein sentezlemektir. Protein sentezlemek hücrenin en temel faaliyetidir. Bu nedenle ribozom organeli hücrenin en temel organelidir.
Hücrede bütün metabolik işlemler enzimlerle gerçekleşir. Enzimler de protein yapılıdır. Bu nedenle hücre çekirdeği hücreyi yönetirken ribozoma protein sentezlemesi için kod gönderir. DNA’dan RNA sentezlenerek protein sentezi başlatılır. Hücreyi yönetmenin yolu uygun proteinlerin uygulanmasını sağlamaktır.
DNA’dan gelen koda göre çeşitli proteinler üretilebilir. Amino asitlerin farklı sıra ve sayılarla bağlanmasıyla birbirinden farklı proteinler meydana gelmektedir.
Bakterilerin ribozomu olduğu gibi bitkilerin, hayvanların, mantarların da ribozomları vardır. Prokaryot canlılarda zarlı organel bulunmamasına rağmen ribozom bulunduğunu unutmamak gerekir. Ribozomun zarsız bir organel olması ile bu bilgiyi aklımızda tutabiliriz.
Mitokondri ve Kloroplastta Ribozom
Ribozom organeli hangi hücrelerde bulunur ve hücrenin nerelerinde bulunur kısaca değindik. Üzerinde konuşmamız gereken bir diğer mesele de mitokondri ve kloroplast içerisindeki ribozomlardır.
Mitokondri ve kloroplast gibi organeller çift zarlı ve oldukça gelişmiş yapılardır. Kloroplast bitkilerde bulunan bir yapıdır. Bu çift zarlı organellerin kendilerine özgü genetik kodları ve ribozomları vardır. Bu sayede kendi proteinlerini üretip faaliyet gösterebilirler.
Endosimbiyoz kuramına göre mitokondri ve kloroplast evrimsel süreçte ayrı birer hücre iken zamanla hücre içerisine yerleşerek organel görevi görmeye başlamışlardır. Bu kurama delil olarak da mitokondri ve kloroplastın kendilerine ait genetik kodlarının ve ribozomlarının bulunması gösterilmiştir.
Endoplazmik retikulum üzerinde bulunan ribozomlar ise daha çok dışarı verilecek olan proteinleri üretirler. Endoplazmik retikulum ve golgi gibi yapılar salgı üretirler. Salgılar ise çeşitli protein yapılı enzimler içermektedir.