Süblimleşme Nedir?

Maddelerin içinde bulunduğu katı, sıvı ve gaz olmak üzere 3 hal vardır. Bu hallerden birinden diğerine geçmeye hal değişimi nedir. Hal değişimlerinden biri ise süblimleşme dediğimiz olaydır. Bu yazıda süblimleşme nedir öğrenmeye çalışacağız. Süblimleşme konusunu fen bilgisi dersinde madde ve değişim başlığı altında incelemekteyiz.

Katıların sıvıya dönülmeden doğrudan gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Hal değişimlerinden biri olan süblimleşme ısı etkisiyle gerçekleşir.

Hal değişimine neden olan temel konu ısıdır. Maddeler ısı alıp vererek bir halden diğerine geçerler. Normalde katılar önce sıvıya, ardından da gaza dönüşmektedir. Anca süblimleşme olayında katıdan doğrudan gaza geçiş vardır.

---

Soru: Süblimleşme sırasında madde ısı alır mı verir mi?

Cevap: Süblimleşme sırasında katıdan gaza geçiş vardır. Bu nedenle madde ısı alır.

---

Kırağılaşma Nedir?

Süblimleşmenin tersi olan yani geri süblimleşme olarak da bilinen olay kırağılaşma dediğimiz olaydır. Buradan da madde gaz halden sıvı hale uğramadan direk katı hale geçer.

Madde kırağılaşma sırasında ısı alır mı verir mi diye sorarsak da aynı mantığı tersten kurmanız gerekir. Kırağılaşma sırasında madde ısı verir.

Süblimleşme deneyi yapmak için kolay süblimleşen veya kırağılaşan maddeler seçmek gerekir. Örneğin naftalin maddesi süblimleşme için verilebilecek en güzel örnektir. Ya da tuvaletlere konan bazı koku giderici katılar da zamanla gaza dönüşerek süblimleşir.

Kırağılaşma için ise soğuk havalarda yerde meydana gele buzlanma örnek gösterilebilir. Normalde yerde su yokken bu buz nereden geldi diye düşünebilirsiniz. Ancak hava bulunan gaz yani su buharı soğuk hava ile katıya dönmüş ve buz oluşmuştur.

Süblimleşme ve Kırağılaşma Olaylarına Örnekler

Yukarıda da belirttiğimiz üzere her madde süblimleşme olayı göstermez. Ya da gösterse dahi bunu fark etmeyiz. Örneğin katı halde olan buzu önce eritip sıvı suya çeviririz. Ardından ısıtmaya devam edersek su bu sefer gaz haline geçer yani buharlaşma gerçekleşir.

Ancak aslında belirli koşullarda buz da direk gaza dönebilir. Süblimleşmenin olabilmesi için belirli koşullar gerekmektedir.

Süblimleşme ve kırağılaşma örnekleri aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır:

• Naftalini oda sıcaklığında bekletirsek zamanla eriyip ortadan kaybolduğunu görürüz. Sıvıya geçmeden doğrudan gazlaşan naftalin havaya karışarak yer değiştirir.
• İyon ve arsenik gibi elementler belirli basınç ve sıcaklık aralıklarında katıdan süblimleşme ile gaza geçerler.
• Kuru buz dediğimiz madde de sıvılaşmadan doğrudan gaza geçer. Bu da süblimleşme örneğidir.
• Ernet gibi koku gidericiler süblimleşir ve gaza dönüşür. Böylece ortamın kokusunu değiştirirler.
• Hava soğuduğunda orta çıkan buzlanma kırağılaşma (ger süblimleşme) örneğidir.
• Soğukta bitki yüzeylerinde ortaya çıkan buz tanecikleri kırağılaşmaya örnektir.
• Yollarda, araç camlarında, yerde meydana gelen buzlanma kırağılaşma ile olur.
• Sıcaklığın ani düşmesiyle oluşan dolu yağışı kırağılaşma sonucu meydana gelmektedir. Gaz olan su buharı katı olan doluya dönmektedir.

Süblimleşme ile Ayırma

Maddeleri birbirinden ayırırken çeşitli teknikler kullanılır. Bunlardan biri de süblimleşme ile ayırma tekniğidir.

Süblimleşme özelliği olan bir madde ile kolay süblimleşmeyen bir madde karışımını ayırmada bu özellik farkından yararlanılabilir. Böylece maddelerden biri gaza dönüp uçarken geriye diğer kalacaktır.

Maddelerin süblimleşme özellikleri birbirinden farklıdır. Süblimleşme ile ayırmada da bu özellik farkları kullanılmaktadır.