Tarih Bilimine Giriş Konu Anlatımı

Tarih bilimine giriş tarih dersinin ilk konusudur. İlk konuda dersi tanır ve talih biliminin yöntemleri üzerinde dururuz. Böylece ilerleyen konularda bilgilerin nasıl elde edildiğini öğreniriz. Ayrıca bu bilimle ciddi bir şekilde ilgilenecek öğrencilerin tarihi tanıması açısından da tarih bilimine giriş konusu çok önemlidir.

Tarihin Tanımı ve Konusu

Tarih özetle insanın geçmişini inceleyen bir sosyal bilimdir. Daha geniş bir tanım yaparsak, “geçmişteki insan topluluklarını yer ve zaman belirterek, neden sonuç ilişki içerisinde ve belgeler aracılığıyla tarafsız bir şekilde inceleyen sosyal bir bilim” olarak tarihi tanımlayabiliriz.

Tarihin konusu insan topluluklarının yaşantısıdır. Ancak bu toplulukları daha çok siyasal ve sosyal etkinlikleriyle ele almaktayız. Çünkü büyük ölçekte değerlendirdiğimiz zaman insanların oluşturdukları devletler, siyasal etkinlikler ve iş birlikleri daha çok öne çıkmaktadır.

Tarih genel olarak siyasal, ekonomik, kültürel, sosyal alanlarda insan topluluklarının gösterdiği etkinlikleri konu almaktadır.

Olay ve Olgu Kavramları

Tarih bilimi açısından olay ve olgu kavramları çok önemlidir.

Olay:  Kısa süreli gerçekleşen tarihi hadiselerdir. Olayın belirli bir tarihi, başlangıç ve bitiş noktası vardır. Ayrıca tarihi olayın yeri de bellidir. Örneğin Malazgirt Meydan Muharebesi bir tarihi olaydır.

Olgu: Tarihi olayların birleşimiyle zaman içerisinde ortaya çıkan daha uzun süreli gelişmelerdir. Örneğin Anadolu’nun Türkleşmesi bir tarihi olgudur.

Neden Tarih Öğreniyoruz?

Tarih dersinin çeşitli faydaları vardır. Yine de bazı öğrenciler neden tarih öğreniyoruz, bu bilgiler ne işimize yarar diye sorabiliyor. Tarih biliminin sağladığı yararları şöyle sıralayabiliriz:

• Geçmişle bağı olan insanın geçmişini öğrenmesini sağlar.
• İnsanın en temel duygusu olan merak duygusunu tatmin eder.
• Yaşadığımız zamanın ötesine geçerek daha geniş bir vizyon kazanmamızı sağlar.
• Geçmişte yapılan hatalardan ders almayı ve bu hataları tekrar etmemeyi öğretir.
• Milli birlik duygusunu güçlendirir ve toplumda ortak payda sağlar.
• Milletler arası ilişkilerde belge niteliği taşır.

Tarih Biliminin Özellikleri

Tarihin bir sosyal bilim olduğunu söyledik. Bilim olduğu için tarih bilgisinin bazı özellikleri bulunmaktadır:

• Tarih geçmişte yaşanan olayları konu alır.
• Tarihi olaylar için yer ve zaman bilgisi önemlidir.
• Tarih bilgisi belgelere dayanmaktadır.
• Olaylar neden sonuç ilişkisi içerisinde aktarılır.
• Objektif yani tarafsızdır. Sadece gerçeklerle ilgilenir.
• Kanunları yoktur. Rastgele gelişmiştir.
• Tarih biliminde olaylar tekrarlanamayacağı için deneye imkan yoktur.

Tarih Biliminin Yöntemleri

Tarih bilimi verilerini elde ederken çeşitli yöntemler kullanılır.

1. Kayak Arama (Belge Bulma): Tarihi olayla ilişkili kaynaklar araştırılır ve bu kaynaklar doğrultusunda bilgiler elde edilmeye çalışılır. Tarihi kaynaklar yazılı kaynaklar ve yazısız kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır.

Yazılı kaynaklar: Kitabeler, biyografiler, hatıratlar, gezi yazıları, özel mektuplar, resmi yazışmalar, şecereler, takvimler, dergi ve kitaplar şeklinde özetlenebilir. Üzerinde anlamlı bir yazı olan bütün evraklar yazılı kaynak olarak sınıflandırılır.

Yazısız kaynaklar: Üzerinde herhangi bir yazı olmayan belgelerdir. Resim, heykel, fotoğraf, kale, bina, çeşme, kulaktan kulağa aktarılan öykü ve masallar,  arkeolojik çalışma sonucunda ortaya çıkarılan kalıntılar yazısız kaynaklara örnek olarak gösterilebilir.

2. Sınıflandırma (Tasnif): Elde edilen belgelerin sınıflandırılmasıdır. Sınıflandırma yere veya zamana göre yapılabilir. Belgelerin sınıflandırılması bilimsel araştırma yapmak için çok önemlidir. Araştırmacı bulmak istediği konunun ilgili alanına bakabilir.

3. Çözümleme (Tahlil): Tarihi bir bilgiyi elde etmek için kullanılan belgenin yeterliliğinin analiz edilmesidir. Belgeleri karşılaştırmak da bu açıdan önemlidir.

4. Sentez (Terkip): Kaynakların sınıflandırılması ve çözümlenmesinden sonra elde edilen verilerin toplanmasıyla sonuca gitme işlemidir. Sentez aşamasından sonra tarihi bir bilgi ortaya konur. Tarih tezi bu aşamada ortaya çıkar.

Tarihe Yardımcı Bilimler

Bütün bilimler çeşitli alanlarda birbirinden yararlanır. Tarih bilimine de birçok bilim katkı sağlar. Tarihe yardımcı alanları şöyle sıralayabiliriz:

Coğrafya: Tarih için olmazsa olmaz bir alandır. Yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı gibi tarih yerden bağımsız olamaz. Tarihte yaşanmış her olay ve olgu belirli bir coğrafyada meydana gelmiştir. Ayrıca yaşanan olaylar coğrafyadan bağımsız değildir. Birçok tarihi süreç coğrafyanın hazırladığı koşullara göre şekillenmiştir. Coğrafya bilgisi tarihi süreçleri sınıflandırırken de çok önemlidir. Örneğin Asya tarihi dediğimiz zaman Asya kıtasının serüvenini ele alırız.

Arkeoloji: Tarihte belgenin çok önemli olduğunu söyledik. Arkeoloji bu belgeleri elde etmek açısından çok önemlidir. Yeni kazılarla ortaya çıkan bilgiler bize yeni bilgiler sunar. Özellikle yazının olmadığı dönemlere ait bilgileri biz arkeoloji sayesinde elde ederiz.

Kronoloji: Sıralama bilimidir. Olayların gerçekleşme sırasını zaman açısından sınıflandırır. Böylece sonuca ulaşmak daha kolay hale gelir.

Paleografya:  Eski yazıtları inceler. Böylece değişen yazıya rağmen tarihteki yazılı belgeleri takip etmemize olanak sağlar.

Epigrafya: Çeşitli taşların ve anıtların üzerine işlenmiş yazıları inceler. Bunlar da yazılı kaynak olduğu için tarihe çok önemli katkı sağlarlar.

Nümizmatik: Eski paraları inceleyen bilim dalıdır. Paralar da tarih için önemli kaynaklardır.

Heraldik: Armaları inceleyerek bunlardan çeşitli bilgiler çıkarır.

Filoloji: Dil bilimidir. Dillerin geçirdiği değişimleri ve kökenlerini de inceler. Dillerin birbirleriyle olan ilişkileri geçmişteki insan topluluklarının arasındaki ilişki hakkında bize ipucu verir.

Etnografya: Toplumların örf, kültür ve geleneklerini inceler. Bu sayede toplumların geçmişini irdelememiz daha kolay olur.

Antropoloji: Irkları inceler. İnsanların fiziki yapıları üzerinden giderek toplumların çeşitli özelliklerini ilişkilendirmemize olanak sağlar.

Sosyoloji: Toplumları bütün yönleriyle ele aldığı için tarihle oldukça ilişkili bir bölümdür.

Tarih Çeşitleri

Tarihin çeşitleri vardır. En bilindik tarih çeşitleri şöyledir:

Hikayeci tarih: Nakil esaslı tarihtir. Başkalarından duyulan bilgilerin derlenmesidir. Tarih biliminin atası olarak görülen Heredot ile hikayeci tarih başlamıştır.

Öğretici tarih: Bireylerin çeşitli dersler çıkarmasını amaçlayan tarih türüdür. Duygusal bir yönü vardır. Milli birliğin ve ortak paydanın kurulmasını amaçlar.

Sosyal tarih: Duygusallıktan arındırılmış daha objektif yönü ağır basan tarih türüdür.

Araştırmacı tarih: Objektifliği esas alan, duygusallığa ve milliyetçiliğe pay bırakmayan, belgelere dayanan tarihtir. Tarihin bilimsel yönü araştırmacı tarih ile başlamaktadır.

Takvim Bilgisi

Zamanı ölçmek ve değerlendirmek açısından takvim çok önemlidir. Bu nedenle çok eski dönemlerden çeşitli takvimlerle bu süreç başlamıştır. İnsanlar takvimleri gece ve gündüz olmak süre sırayla görünen güneşe ve aya göre yapmıştır.

Miladi Takvim: Eski mısırlılara dayanmaktadır. Bugün bu takvimin geliştirilmiş hali kullanılmaktadır. Hz. İsa’nın doğumunu başlangıç kabul etmektedir.

12 Hayvanlı Türk Takvimi: Türklerin ulusal takvimidir. Her yıla bir hayvan ismi verilmiştir. 12 yılda bir başa dönmektedir.

Celali Takvim: Selçuklular tarafından düzenlenmiştir. İran’dan etkilenilerek bu takvim oluşturulmuştur. Zamanla terk edilmiştir.

Rumi Takvim: Osmanlı Devletinde Hicri takvimin ay yılı esaslı olmasından dolayı zamanla kullanılmaya başlanan takvimdir. Güneş yılı esaslı olmasına rağmen hicri takvimdeki gibi hicret başlangıç tarihi olarak kabul edilmiştir. Miladi takvimin kabulünden sonra kullanımı terk edilmiştir.

Hicri Takvim: İslam tarihindeki Hicret olayını başlangıç kabul etmiştir. Ay yılı esasına göre düzenlenmiştir. İslamiyet’in kuralları bu takvime göre şekillenmiştir. Bu nedenle günümüzde dini günlerin belirlenmesinde Hicri takvim kullanılmaktadır.

Tarih Devirleri

Tarihin incelenmesini kolaylaştırmak için tarih devirlere ayrılmıştır. Tarihin başlangıcı yazının icadıyla başlar. Yazı öncesi döneme tarih öncesi devirler denir.

Tarih Öncesi Devirler

Taş devri ve maden devri olarak ikiye ayrılır. Taş devrinin ve maden devirleri de daha alt devirlere ayrılmaktadır.

Taş Devri

İnsanların sahneye çıktığı tarihten itibaren taşların kullanıldığı dönem dahil bu devirde ele alınır. Başlangıç zamanı tam bilinmez. Taş devri insanlığın en uzun devridir.

Eski Taş Devri (Paleolitik)

İnsanların tüketici olduğu bir dönemdir. Avcılık ve toplayıcılıkla yaşam sürdürülmektedir. Bu devir ateşin bulunmasıyla sonlanmaya başlamıştır.

Orta Taş Devri (Mezolitik)

Ateşin bulunmasıyla birlikte başlayan bir geçiş devridir.

Yeni Taş Devri (Neolitik)

Tarımın başlaması ve hayvanların evcilleştirilmesiyle insanlar tüketicilikten üreticiliğe geçmiştir.

2. Maden Devri

Madenlerin kullanılmaya başlamasından yazının kullanılmaya başlanmasına kadar geçen dönemdir.

Bakır Devri

Bakır madeni keşfedilmiş ve çeşitli araç gereçlerde kullanılmıştır.

Tunç Devri

Bakır ve kalay karıştırılarak tunç ortaya çıkmıştır. Tunç daha dayanıklı bir maddedir. Bu devirde şehir devletleri kurulmuştur.

Demir Devri

Demirin keşfiyle başlar. Demir çok sağlam bir element olduğu için dayanıklı araç gereçler ve silahlar yapılmıştır.

Tarih Çağları

İlk Çağ (M.Ö. 3000 – M.S. 375)

Yazının bulunmasıyla tarihin başladığı devirdir. Kavimler göçüyle son bulmuştur.

Orta Çağ (375 – 1453)

Kavimler göçünün toplumsal yapıyı değiştirmesiyle başlar. Bazı kaynaklara göre İstanbul’un fethiyle Doğu Roma’nın yıkılması sonucunda sona ermiştir.

Yeni Çağ (1453 – 1789)

Fransız ihtilalinin ortaya çıkardığı yıkıcı etkiyle son bulmuştur. Toplumsal yapılar büyük değişim göstermiştir.

Yakın Çağ (1789 – …)

Fransız ihtilalinden sonraki devirdir. Aslında bu devirde yaşadığımızı söylesek de ileride tarihçiler bu devri de alt devirlere ayıracaktır.

Kaynak: Tarih bilimine giriş