Türk Edebiyatının Dönemleri

Edebiyat dersinde biz daha çok Türk edebiyat tarihini öğreniriz. Türk edebiyatını iyi öğrenmek için kafamızda bir sınıflandırmaya gitmemiz gerekir. Bu açıdan Türk edebiyatının dönemleri çok iyi kavranmalıdır. Bu yazıda 10. sınıf müfredatı ve genel olarak da sınav hazırlık açısından çok önemli bir konu olan Türk edebiyatının dönemleri üzerinde duracağız.

Eğer Türk edebiyatının dönemleri kısa özet olarak öğrenilmek isteniyorsa aşağıda hazırladığımız görsel çok iyi incelenmelidir. Edebiyat çalışırken de bilgilerin karışmaması için neyin nereye oturduğunu bilmek açısından bu tablo çok önemlidir.

Türk Edebiyatının Ana Dönemleri

Yukarıda da gösterdiğimiz gibi Türk edebiyatını biz üç ana döneme ayırabiliriz. Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasındaki ölçütler çeşitlidir. Din değiştirmek bunlardan biridir. Çünkü özellikle eski dönemlerde din edebiyatı önemli ölçüde etkilemiştir.

1. İslamiyet öncesi Türk edebiyatı
2. İslam etkisindeki Türk edebiyatı
3. Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatı

Şimdi de bu ana dönemleri kısaca görmeye çalışalım.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

Türkler 751 Talas Savaşı ile gruplar halinde adım adım İslamiyeti kabul etmişlerdir. İslamiyetin kabulünden önceki edebiyat dönemi yazılı ve sözlü dönem olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu dönem 5 – 6. yüzyıldan 10. yüzyıla kadar devam etmektedir. Daha önceki edebiyat için elimizde yeteri kadar kaynak bulunmamaktadır.

Sözlü dönem: Yazılı olmayan, sözlü olarak kulaktan kulağa aktarılan edebi eserlerdir. Sığır adı verilen av törenlerinde ve yuğ adı verilen cenaze törenlerinde veya şölen adı verilen toplu ziyafetlerde söylenen eserler yaygındır. Kullanıla dil sade ve halk dilidir. Sav, Sagu, Koşuk, Destan gibi edebi türler içermektedir.

İskitler, Sakalar, Hunlar ve Göktürkler döneminde sözlü edebiyat bulunmaktadır.

Yazılı dönem: Yenisey yazıtları ve Orhun abideleri ile başlayan yazı geleneğinin ürünleridir. Günümüze az sayıda kaynak ulaşmıştır. Yenisey yazıtları edebi mahiyet taşımaz. Ancak Tonyukuk, Kültigin, Bilge Kağan şeklinde üç Orhun abidesi ilk edebi eserlerdir. Bu yazıtlar düz yazıdır.

Yazılı dönemde Göktürk ve Uygur alfabeleri kullanılmıştır. Maniheizm, Budizm, Nasturilik gibi dinler yazılı döneme etki etmiştir.

İslam Etkisindeki Türk Edebiyatı

Türklerin İslamiyeti kabul etmesinden sonra adım adım İslam etkisi edebiyata yanmıştır. İslam etkisinde edebiyatın yaygınlaşmasına kadar geçiş dönemi yaşanmıştır.

İslam etkisindeki Türk edebiyatı genel olarak iki ana başlıkta incelenebilir:

Divan Edebiyatı: Yüksek zümreye hitap eden, Farsça ve Arapça etkisinde olan bir edebiyattır. Sanatlı ve ağır bir dil kullanılmıştır. Aruz ölçüsü yaygın olarak kullanılmıştır. Saray çevresinde ve eğitimli kesimde bu edebiyat görülür.

Halk Edebiyatı: Halkın arasında devam eden edebiyattır. Halk dili kullanılmıştır. Genellikle sözlü eserler verilmiştir. Sazla okunup söylenen şiirler yaygındır. Hece ölçüsü kullanılmıştır. Anonim eserlerin yazarı belli değildir.

Halk edebiyatı genel olarak üç ana başlıkta ele alınabilir:

1. Anonim halk edebiyatı
2. Aşık tarzı halk edebiyatı
3. Tekke – tasavvuf edebiyatı (dini etki)

Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

19. yüzyılda Osmanlı aydınlarının Fransa başta olmak üzere batıyla tanışıp oradaki eserleri edebiyatımıza getirmeleriyle başlamıştır. Birçok batılı tür Türk edebiyatına girmiştir. Batı etkisindeki Türk edebiyatı da kendi içerisinde birçok kısa döneme ayrılır. Yakın dönem olduğu için yazılı sayısız eser bulunmaktadır.

• Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı
• Servet-i Fünun Dönemi Türk edebiyatı
• Fecr-i Ati Dönemi Türk Edebiyatı
• Milli Edebiyatı Dönemi
• Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı

Cumhuriyet dönemi Türk Edebiyatı 1923 yılında Cumhuriyet’in kurulmasıyla başlayan ve bugüne kadar devam eden edebiyattır. İçerisinde birçok alt başlık bulunmaktadır.

Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatında birçok akım gelişmiştir. Batılı eserlerin Türkçeye çevrilmesi ile başlayan bu dönemde ayrıca roman, deneme, tiyatro, hikaye gibi birçok tür de edebiyatımıza girmiştir. Çeşitli gazete ve dergilerde yayınlanmaya başlayan bu türlerde batıda görülen edebiyat akımlarının etkileri de görülmüştür.

Türk edebiyatının dönemlerini kısaca özet olarak anlattık. Bu dönemlerin her biri başlı başına geniş bir edebiyat konusudur. Burada amaç zihninizde edebiyat tarihimizin iskeletini oturtmaktır.