Türkiye Cumhuriyetinin Temel Nitelikleri
|Dünyadaki en yaygın yönetim biçimlerinden cumhuriyettir. Ancak her cumhuriyetin kendine özgü özellikleri bulunmaktadır. Türkiye Cumhuriyetinin temel nitelikleri anayasada belirtilen şekildedir. Bu yazıda hala yürürlükte olan 1982 anayasasına göre devletin temel nitelikleri nelerdir konusuna değineceğiz.
Anayasanın ilk üç maddesi şöyledir:
MADDE 1- Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
MADDE 2- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
MADDE 3- Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Millî marşı “İstiklal Marşı”dır. Başkenti Ankara’dır.
Anayasanın dördüncü maddesine göre bu ilk üç madde değiştirilemez. Hatta değiştirilmesi teklif dahi edilemez.
Devletin Temel Nitelikleri
Anayasa metninde cumhuriyetin temel nitelikleri belirtilmiştir. Bu nitelikler aynı zamanda devletim temel ilkeleri durumundadır.
Buna göre Türkiye Cumhuriyeti:
- İnsan haklarına saygılı
- Atatürk milliyetçiliğine bağlı
- Demokratik
- Laik
- Sosyal
- Hukuk devletidir.
Anayasada cumhuriyetin nitelikleri başlığında “başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan” ibaresi yer almaktadır. Burada anayasanın başlangıç metni esas alanmıştır. Anayasanın tam metnine TBMM İnternet adresinden erişilebilir.
Türkiye Cumhuriyeti İnsan Haklarına Saygılıdır
Daha önceki 1961 anayasasında insan haklarına dayanan metni yerine 1982 anayasasında insan haklarına saygılı ifadesi konmuştur.
İnsan hakları insan olmanın gereği olarak doğan haklardır. Bu haklar doğuştan itibaren kazanılır ve anayasal güvence altındadır. Yasal sınırların dışına çıkmayan eylemlerde kişiler özgürdür.
Türkiye Cumhuriyeti Atatürk Milliyetçiliğine Bağlıdır
Anayasada belirtildiği gibi Atatürk’ün ilkelerinden olan milliyetçilik aynı zamanda Türkiye devletinin özelliklerindendir. Burada kast edilen Atatürk milliyetçiliği subjektif milliyetçiliğe dayanır.
Objektif milliyetçilik: Irka, dine veya dile dayanan yani objektif değerlere göre oluşmuş milliyetçilik anlayışıdır.
Subjektif milliyetçilik: Objektif değerler değil amaç birliği, duygu birliği gibi subjektif değerlerle bağlanmış kişilerin milliyetçiliğidir.
Türkiye Cumhuriyeti Demokratik Bir Devlettir
Türkiye devletinin temel ilkelerinden biri demokratik devlet ilkesidir. Anayasaya göre temsili demokrasi benimsenmiştir. Demokratik haklar temsilciler aracılığıyla kullanılmaktadır. Yani halk tarafından seçilen temsilciler halkı siyasi alanda temsil eder.
Demokrasinin bası temel ilkeleri vardır. Meclisin seçimlerle belirlenmesi, seçimlerin serbest seçimler olması, eşit oy ilkesi, gizli oy kullanma ilkesi, açık sayım yapılması, seçimlerin yargı denetiminde olması gibi konular demokratik devletin vazgeçilmez unsurlarıdır.
Türkiye Cumhuriyeti Laik Bir Devlettir
Türkiye devletinin niteliklerinden biri Atatürk’ün de ilkesi olan laikliktir. Laik devlet demek devlet işlerinde dini esaslara göre hareket edilmemesi demektir. Din ve devlet işleri ayrılmıştır.
Devlet idaresinde herhangi bir din ve mezhebin etki etmesini önlemek, din ve inançlara eşit mesafede olmak laikliğin önemli unsurlarındandır.
Anayasamız laiklik ile birlikte kişi hak ve hürriyetlerinden din ve inanç hürriyetini de açıklamıştır. Herkes din ve inanç özgürlüğüne sahiptir.
Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Bir Devlettir
1961 yasası ile hayatımıza giren sosyal devlet anlayışı devletin vatandaşlarının ekonomik durumuyla ilgilenmesine dayanmaktadır.
Devletin temel amaçlarından biri her vatandaşa asgari yaşam koşullarını sağlamaktır. Bu doğrultuda çalışma hakkı, mal edinme hakkı, sosyal güvenlik, sağlık, eğitim gibi haklardan herkes faydalanabilir.
Ayrıca vatandaşlar arasında gelir farkının azaltılmasına yönelik olarak, vergi düzenlemesi yapılması ve kamulaştırma yetkisinin devlette olması gibi tedbirler yer almaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti Hukuk Devletidir
Türkiye cumhuriyetinin temel özellikleri arasında hukuk devleti ilkesi de bulunmaktadır. Hukuk devleti ilkesi geniş bir kavramdır. Devletin hukuki olarak yaptırım gücü vardır. Ancak şuna dikkat etmek gerekir ki hukuk devleti ile kanun devleti farklı kavramlardır. En hukuksuz olan düzenlerde bile kanunlar olabilir.
Hukuk devletini oluşturan en önemli ilkeler aşağıdaki gibidir:
- Yasamanın yargısal denetimi
- İdarenin yargısal denetimi
- Yargının tarafsızlığı ve bağımsızlığı
- Hukukun genel ilkelerine bağlılık
- Ceza sorumluluğu ilkesi
- Kanuni hakim güvencesi
- Adil yargılanma
- Temel hakların güvence altına alınması
Yukarıda bahsettiğimiz cumhuriyetin nitelikleri anayasada belirtilmiş ve Türkiye devletinin yönünü çizmiştir. Bu niteliklerin kaynağı anayasadır.