Yer Kabuğu ve Yeryüzü Şekilleri Nasıl Oluşmuştur?

Dünyamızın ilk var olması 4 milyar yıl öncesine dayanmaktadır. Dünya’nın ilk oluşumu hakkında çok fazla bilgimiz bulunmuyor. Ancak yer kabuğu dediğimiz kabuk ve üzerinde bulunan yer şekillerinin oluşumu hakkında bilgi sahibiyiz.

Aşağıdaki tablo yeryüzü şekillerini oluşturan ve yer kabuğuna şekil veren kuvvetleri göstermektedir. Bu kuvvetlerin etki etmesi sonucu gezegenimiz sürekli olarak değişmektedir.

Tabloda yer alan kuvvetlerin oluşturduğu çok sayıda şekil bulunmaktadır. Bunların detayına girmeden öncelikle yapmamız gereken bu kuvvetleri öğrenmektir.

Yer Kabuğu Nelerden Oluşmuştur?

Yer kabuğu dediğimiz tabaka taş küre yani litosfer tabakasıdır. Bütün canlıların ve yer şekillerinin üzerinde olduğu yapı budur.

Yer kabuğunun kalınlığı değişkenlik göstermektedir. En kalın yerlerde 70 km’ye kadar ulaşabilen bu kalınlık okyanus tabanlarında incelerek 7-8 km seviyelerine kadar düşmektedir. Ayrıca okyanus tabanlarındaki yer kabuğunun mineral olarak bileşenleri de farklılık göstermektedir. Yer kabuğunun kalınlığına ortalama olarak 30 – 35 km diyebiliriz.

Yer kabuğu çeşitli kayaçlardan oluşmaktadır. Kayaçların üstünde ise bizim gördüğümüz toprak vardır.

Yer kabuğunda iç kuvvetlerle meydana gelenler dış kuvvetlerle de tekrar aşınır ve şekil değiştirir. Böylece yer kabuğunun kendisi ve yüzeyi değişmiş olur.

Şunu da belirtelim ki yer kabuğu çeşitli levhalardan oluşmuştur. Bu levhaları yapbozun birer parçası gibi düşünebilirsiniz. Levhalar kaymakta ve yer değiştirmektedir. Levhanın sıkışması ve sonra aniden hareket edip aradaki fay hattını kırmasıyla depremler oluşur. Yine levhaların üst üste binmesiyle çeşitli kırılmalar gerçekleşir ve yüzeyde dağ, tepe benzeri yer şekilleri oluşur.

İç Kuvvetler

Yerin içinden gelen kuvvetlerdir. Yer kabuğunun ve yeryüzünün şekillenmesinde çok büyük etkilere sahiptir. İç kuvvetlerin enerjisi yerin derinliklerin bulunan magmadan gelir.

Orojenez: Dağ oluşumudur. Dış kuvvetlerle biriken malzemenin iç kuvvetler etkisiyle hareket etmesi sonucu oluşur. Zamanla biriken tortul tabakalar eğer yumuşaksa kıvrılır ve kıvrımlı dağlar oluşur. Sertse de kırılarak kırıklı dağlar oluşur.
Epirojenez: Kıta oluşumudur. Yeryüzünde izostatik dengenin kurulması için sürekli yükselme ve alçalma hareketleri olur. Bu şekilde zaman içerisinde deniz ve kara yükseltileri değişiklik gösterir.

Volkanizma: Derinliklerde bulunan sıcak ve sıvı magmanın fay hatlarından yüzeye çıkıp fışkırmasına ya da yeryüzeyine yakın yerlere kadar sokulup çeşitli şekiller oluşturmasına denir.

Depremler (Seizma): Aniden gerçekleşen ve doğal felakete neden olan bir iç kuvvettir. Çöküntü depremi, volkanik deprem ve tektonik deprem şeklinde üç türü vardır. En tehlikeleri tektonik depremlerdir. Tektonik depremler fay hatlarında kırılma olmasıyla gerçekleşir.

Dış Kuvvetler

Dış kuvvetler enerjisini güneşten alır. İç kuvvetler tarafından oluşturulan şekillerin yok edilmesi dış kuvvetler ile olur. Dış kuvvetlerin şekillendirmeleri yüzeyi etkilediği için gözlemleme imkanı daha fazladır.

Rüzgarlar: Malzemeyi havalandırıp taşırlar. Böylece biriktirme yaparlar. Çarpma etkisiyle ise aşındırma yaparlar. Rüzgarlar aşınma ile Mantar Kaya, Tafoni, Şahit Kaya, Yardang gibi şekiller oluşturur. Yine biriktirme ile Barkan, Kum yığını, Lös gibi şekiller oluştururlar.

Sular: Yer yüzünde bulunan alanın büyük bir kısmı sulardan oluşmaktadır. Bu sulardan özellikler akarsular hareket etikleri için hareket güçlerine göre hem aşındırma hem de biriktirme yapabilirler. Akarsular, karstik yer suları ve dalga hareketleriyle yüzlerce çeşit yeryüzü şekli oluşur.

Buzullar: Kutuplara yakın soğuk bölgelerde çok büyük buzul kütleleri bulunmaktadır. Ayrıca dağların yüksek bölgelerinde de buzullar bulunmaktadır. Buzulların altındaki kayaları eritir ve onlarda çeşitli şekiller meydana getirir.

Yer kabuğu ne yeryüzü şekilleri nasıl oluşmuştur kısaca öğrendik. Bu tabloyu aklınıza iyice yerleştirmeye çalışın. Daha sonraki süreçte detaylara girersiniz.