Elektroskop Nedir?

Fen dersinde yükleri öğrenmek için kullandığımız basit ama çok önemli bir alet vardır. Bu aletin ismi elektroskop şeklindedir. Bu yazıda elektroskop nedir, özellikleri nelerdir gibi konulara değineceğiz. Ayrıca çift yapraklı olan elektroskobun yaprak hareketleri ne manaya gelir gibi konulara değineceğiz.

Herhangi bir cismin yüklü olup olmadığını ya da yüklüyse ne çeşit yükle yüklendiğini anlamamıza yarayan araca elektroskop denir. Çift yapraklı olan elektroskop için yaprak hareketleri bize yük hakkında bilgi vermektedir.

Aşağıda anlatılan elektroskop özellikleri hakkında bilgi sahibi olup nasıl çalıştığını anlarsanız elektrik ve yük sorularını da daha iyi yaparsınız.

Elektroskop Özellikleri Nelerdir?

Elektroskobun özelliklerini ve yaprak hareketlerinin manasına geçmeden önce ne gibi bölümlerden oluştuğuna bakmamız gerekir.

Metal Topuz: Elektroskobun tepesinde bulunan metal küredir. Bu küre cisimleri test etmemize olanak sağlar. Bir şeyin yükünü anlamak için ya metal topuza dokundururuz ya da metal topuza yaklaştırırız. Metal topuz yerine elektrik alan metal biz disk de kullanılabilir.

Yalıtkan Tıpa: Alınan bilgilerin doğru olabilmesi için dışarıdan başka yüklerin dahil olmaması gerekir. Yalıtkan tıpa genellikle lastik veya benzeri bir maddeden yapılmıştır. Amacı ise dışarıdan başka yükleri engellemektir.

Cam Fanus: Çift yapraklı elektroskop için yapraklara dışarında bir etki gelmemesini sağlar. Cam fanus elektroskobun gövdesidir.

Metal Çubuk: Metal topuz ile yaprak arasında yük geçişini sağlayan ara çubuk görevi görür. Metal çubuk yerine basit bir metal iletken tel de kullanılabilir.

İletken Yapraklar: Elektroskobu kullanmamızı sağlayan ana elemandır. Hafif olan bu yapraklar azıcık yükten bile etkilenir. Böylece yaprak hareketlerine bakarak test edile cismin yükü hakkında bilgi sahibi olabiliriz.

İletken yaprakların her ikisi de aynı yükle yüklenir ya da her ikisi de nötr olur. Birinin pozitif olması ve diğerinin negatif olması şeklinde bir ihtimal bulunmaz.

Elektroskop Yaprak Hareketleri

Yukarıda da belirttiğimiz gibi elektroskobu kullanmamıza yarayan şey yaprakların hareketleridir.

Aynı yükler birbiri iter. Yapraklar da aynı yükle yükleneceği için elektroskobun yaprakları açılırsa bu yüklendiği manasına gelir.

---

Nötr bir elektroskoba önce – yüklü bir cisim değiyor ve elektroskobun yaprakları açılıyor. Daha sonra başka bir cisim elektroskop topuzuna dokununca yapraklar tamamen kapanıyor. Buna göre ikinci cismin yüküyle ilgili ne söylenebilir?

Önce – yükle yüklenen elektroskop yapraklarında yapraklar birbirini itmiştir. Ardından yapraklar kapandığını göre nötr hale gelmiştir. Elektroskobun nötr hale gelmesi için ilk durumda – yüklendiğine göre ikinci cismin + olması gerekir.

---

Yaprakları kapalı olan bir elektroskop topuzuna + yüklü bir cisim yaklaştırılınca yapraklar açılmıştır. Cisim uzaklaştırıldığında ise yapraklar tekrar kapanmıştır. Burada gerçekleşen olay nedir?

Yaprakları kapalı olan elektroskop nötrdür. Ancak nötr maddelerde de + ve – yükler bulunur. Sadece bunların sayısı eşit olduğu için nötr özellik gösterirler. Eğer + yüklü bir cismi topuza yaklaştırırsanız aynı yükler birbirini iteceği ve farklı yükler birbirini çekeceği için – yükler topuzda, + yükler ise yapraklarda olur. Cismi çekerseniz her şey eski haline döner.

---

Yukarıda şekilde gösterildiği gibi 1. durumda – yüklü metal bir çubuk yalıtkan saplı kürelere yaklaştırılıyor. Daha sonra I. küre K elektroskuba ve II. küre L elektroskobuna dokunduruluyor. Son durumda K ve L elektroskoplarının yük durumu için ne söylenebilir?

Aynı yükler birbirini ittiği için – yüklü metal çubuk yaklaştırıldığında I. küre +  ve II. kürede – yükler toplanacaktır. Daha sonra bu cisimleri metal çubuğu daha çekmeden ayırırsanız yükler bu şekilde kalır. I. küre K elektroskobuna değince K + yüklenir. II. küre ise L elektroskobuna değince L – yüklenir.

---

Kitabınızda yer alan benzer elektroskop yaprak hareketleri soruları çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.