Harezmi Neyi İcat Etmiştir?

İslam alimlerin matematiğe ve doğa bilimlerine çok önemli katkıları olmuştur. İslam matematikçiliğinin en önemli ismi ise Harezmi’dir. Bu yazıda Harezmi neyi icat etmiştir kısaca anlatacağız. Ardından detay isteyenler için Harezmi ile ilgili bazı bilgiler vereceğiz.

Harezmi’nin icatları maddeler halinde şöyle sıralanabilir:

• Matematiğe cebir kavramını sokmuştur. Ayrıca Harezmi rakamlar üzerinde çalışmış ve sıfırın (0) anlaşılmasını sağlamıştır.
• İkili sistemi ortaya konmuştur. Bu icattan dolayı bilgisayar bilimlerinin babası olarak görülmektedir.
• Matematikte algoritma kavramını geliştirmiştir.
• Temel denklemleri geliştirmiş ve bilinmeyen kavramını ifade etmiştir.
• Birinci ve ikinci dereceden denklemlerin çözümü için yöntemler geliştirmiştir.
• Dünyanın çevresi, Güneş ve Ay tutulması gibi önemli coğrafya olaylarını açıklamıştır.

Bütün bu keşifler düşünüldüğünde Harezmi’nin ne kadar büyük bir matematikçi olduğu anlaşılmaktadır. Öyleyse Harezmi’nin hayatına ve matematik çalışmalarına göz atmakta fayda vardır.

Harezmi’nin Hayatı

Tam adıyla Ebu Abdullah Muhammed Bin Musa el-Harezmi Horasan’ın kuzeyinde yer alan Harezm bölgesinin Hive kendinde doğmuştur. Doğum tarihi 780 yılı olarak düşünülmektedir. Matematik, coğrafya, astronomi alanında önemli çalışmaları olan Harezmi üstün bir dehaya ve kabiliyete sahipti.

O dönemde Bağdat’ta ciddi bir bilimsel havanın oluşması Harezmi’yi etkilemiş ve Harezmi Bağdat’a gitmiştir. Orada önemli alimlerden Bağdat’ta bulunan ilimleri öğrenmiş ve kısa sürede kendini geliştirmiştir. Yine çok önemli bir bilim merkezi olan Darü’l Hikme’de görev almıştır.

Abbasi Halifesi Harun Reşid’in oğlu Memun kendisini sevmiş ve çok destek olmuştur. Memun ondan eski medeniyetlere ait eserlerin tercüme ettirmesini istemiştir. Ayrıca Bağdat’ta yer alan büyük kütüphanenin yönetimini de Harezmi’ye bırakmıştır.

Bütün bu şartlar Harezmi için bulunmaz bir nimet olmuştur. Çünkü istediği önemli yazılı eserler eline geçmiş, sadece bilimle ilgilenme fırsatı doğmuştur.

Harezmi Halifenin de katıldığı ilim meclisinde bilgiler vermekte, zamanın ilimleri o mecliste tartışılmaktaydı. Böylece oldukça güzel bir bilim atmosfer oluşmaktaydı.

Batlamyus’un atlasını inceleyen Harezmi aynı zamanda gördüğü baz yanlışları da düzeltti. Bazı ilmi araştırmalar için Afganistan üzerinden Hindistan’a gitti. Sureyi’de bulunan rasathanede rasathanedeki ilim insanlarıyla çalışmalar yaptı. Böylece güneş ışınları ve trigonometri bilgisi kullanılarak Dünyanın çevresi hesaplandı.

Harezmi’nin coğrafya ile ilgili ortaya koydu bilgilerin gerçeğe oldukça yakın olduğu yüzyıllar sonra modern çağda anlaşıldı.

Harezmi’nin Eserleri

El Harezmi matematik, coğrafya, astronomi, tarih gibi konularda önemli eserler vermiştir. Bu eserlere kısaca değinelim.

Kitâbu Sûreti’l-Arz: Dünyamızın çapı ve çevresi hakkında bilgiler içermektedir.

Zîcü’l-Harezmî: Güneş ve Ay tutulması incelenmiş, bunlarla ilgili trigonometrik hesaplamalara yer verilmiştir.

Kitabûl Tarih: Tarih kitabıdır. Bilinen tarih ifade edilmiştir.

Kitab’ul Ruhname: Astronomi konusunda elde edilen bilgiler derlenmiştir.

Kitab fil-Hisab: Günümüzde kullanılan rakamları açıklamıştır. 9 rakamın yanında 0 konmasıyla Arap rakamları ifade edilmiştir. Bu kaynağın yayılmasıyla rakamlar yayılmıştır.

Kitabu Cedavil-in-Nücûm ve Harekatiha: Yıldızlar ve gezegenlerle ilgili bilgileri ifade eden 2 ciltlik bir eserdir.

Kitab-ul-Muhtasar fil-Hisab-il-Hindi: Hint eserlerinden elde edilen bilgilerin ortaya konduğu kitaptır. Çok önemli bir matematik eseridir. Arapça’dan Latince ve diğer batı dillerine tercüme edilmiştir.

Kitab-ül-Muhtasar fi Hisab-il-Cebri vel-Mukabele: Orijinal nüshası İngiltere Oxford’da yer almaktadır. Harezmi’nin en meşhur kitabıdır. Tarihteki ilk cebir kitabıdır. Bu kitapla birlikte matematiğe cebir kavramı girmiştir.  Matematiğin temel ilkeleri bu kitapta anlatılmıştır.

Harezmi yaptığı çalışmalarla trigonometrinin ve algoritmanın babası olarak görülen çok önemli bir isimdir. Batı dünyasında dahi tarihin en büyük matematikçileri arasında gösterilmektedir. Harezmi Miladi 850 yılında 70 yaşında iken Bağdat’ta vefat etmiştir.