Madde ve Değişim
|Çevremizde gördüğümüz her şey maddelerden oluşmuştur. Maddeler ise çeşitli değişimler geçirebilirler. Bu değişimlerden ilk akla gelen hal değişimidir. Bu yazıda madde ve değişim üzerinde duracak ve hal değişimlerini öğreneceğiz. 5. sınıf fen bilimleri müfredatında karşımıza çıkan madde ve değişim konu anlatımı aşağıda yer almaktadır.
Çevremizde gördüğümüz maddeler yaygın olarak üç halde bulunurlar. Bunlar katı, sıvı ve gaz şeklindedir. Bir madde ısı alarak veya vererek bir halden diğerin geçebilir. Bu geçişlere hal değişimi denir.
Madde ve değişim konusunda hal değişimleri üzerinde duracağız.
Maddenin Hal Değişimi
Aşağıdaki tabloda madde ve değişim konusu özet olarak ifade edilmiştir. Tablodaki bütün hal değişimlerini isimleriyle iyi öğrenmemiz gerekmektedir.
Erime ve Donma
Yukarıdaki özet tablosundan da anlayabileceğiniz gibi erime ve donma olayları birbirinin tersidir.
Maddenin ısı alarak katı halden sıvı hale geçmesine erime adı verilir. İçeceklerde yer alan buzun su haline geçmesi, kışın yağan karın ortadan kaybolması gibi durumlar erime örnekleridir.
Buzu buzluktan dışarı çıkarıp bir süre gözlemleyin. Zamanla küçüldüğünü ve suya dönüştüğünü göreceksiniz. Çünkü ortamdan ısı alan buz eriyecektir. Buzun erimemesi için ortamdan ısı almaması gerekir. Bunun yolu da buzu kendisi kadar soğuk bir ortama yani buzluğa koymaktır.
Sıvı haldeki bir maddenin ısı vererek katı haline geçmesine ise donma denmektedir. Suyu buzluğa koyarsanız bir süre sonda katı hale geldiğini görürsünüz. Çünkü buzluk soğutucu özelliği sayesinde sudaki ısıyı alır ve onun donmasına neden olur.
Buharlaşma Yoğuşma ve Kaynama
Maddenin ısı alarak sıvı halden gaz haline geçmesine buharlaşma denir. Maddenin ısı vererek gaz halinden sıvı hale dönmesine ise yoğunlaşma ya da yoğuşma denir. Buharlaşma ile yoğuşma birbirinin tersi olaydır.
Çaydanlıkta çay yapmak için suyu ısıtırken çaydanlığın üzerinden duman yükseldiğini görürüz. Bunun nedeni suyun buharlaşması yani gaz haline geçmesidir. Eğer buna çok uzun süre devam edersek zamanla suyun tamamı buharlaşır ve hiç su kalmaz.
Su buharının bir yerde biriktirir ve soğutursanız tekrar damlacık halinde suya dönüşür. Çünkü yoğuşma gerçekleşir. Yağmurun yağması aslında bir yoğuşma örneğidir. Bulutlarda biriken su buharı gazdan tekrar sıvıya düşerek yere düşer. Biz de bunu yağmur olarak algılarız.
Isı alan sıvı moleküllerin kabarcıklar oluşturarak yoğun bir şekilde buharlaşmasına ise kaynama denir. Buharlaşma ve kaynama karıştırıldığı için aşağıdaki tabloda karşılaştırılmasına bakabilirsiniz.
Buharlaşma | Kaynama |
---|---|
Her sıcaklıkta gerçekleşir. | Belirli bir sıcaklıkta gerçekleşir. |
Sıvının yalnızca yüzeyinde olur. | Sıvının her noktasında olur. |
Sıcaklık arttarsa buharlaşma hızı da artar. | Kaynama sırasında sıcaklık değişmez, sabittir. |
Süblimleşme ve Kırağılaşma
Maddeler genellikle katıdan sıvıya, sıvıdan da gaza geçerler. Ancak bazı durumlarda maddeler bu sırayı takip etmeden katı ve gaz hali arasında da hal değişimi yapabilirler.
Maddenin ısı alarak katı halden doğrudan gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Süblimleşme için en bilindik örnek kıyafetlerin arasına konan naftalin maddesidir.
Beyaz renkli toplar halinde olan naftalin zamanla eriyip kaybolur. Ancak ortada sıvı olmaz. Çünkü madde katıdan doğrudan gaza geçmiştir.
Bazen sıcaklığın hızlı düşmesiyle de gaz halindeki bir madde sıvıya geçmeden doğrudan katıya dönüşür. Bu olaya ise kırağılaşma denir. Soğuk kış günlerinde su olmayan yerlerde dahi buz şeklinde kırağı oluşmasının nedeni budur.
Madde ve değişim konu anlatımı burada sona erdi. Yukarıdaki tabloyu iyi öğrenirseniz konu özeti olarak epey işinize yarayacaktır. Ayrıca hal değişimi için proje ödevi hazırlıyorsanız yukarıda anlattığımız bilgileri iyi öğrenip kullanabilirsiniz.